Ze ontdekten dat die patiënten na ruim een week massaal antistoffen gaan produceren met een afwijkende vorm waardoor de afweercellen in hun longen op tilt slaan.
De Amsterdammers vonden ook een bestaand medicijn dat die overreactie kan temperen. Dat middel wordt nu in ruim veertig buitenlandse ziekenhuizen getest op patiënten. Als het effectief blijkt, zou daarmee het aantal ic-opnamen van covidpatiënten kunnen worden teruggedrongen.
Hun onderzoek heeft veel weg van een jongensboek, zegt Menno de Winther, hoogleraar vasculaire immunologische celbiologie aan het Amsterdam UMC. Een grote groep enthousiaste artsen en promovendi ziet in het lab de ene na de andere hypothese bevestigd. Vervolgens pikt een Amerikaans biotechbedrijf de eerste resultaten op en zet een grote klinische studie in gang. En nu, amper een jaar na aanvang, een publicatie van hun bevindingen in vakblad Science Translational Medicine.
Het is een voorbeeld van goede samenwerking tussen wetenschappers en de farmaceutische industrie, zegt hoogleraar immunologie Huub Savelkoul (Wageningen Universiteit), die zelf niet betrokken is bij het onderzoek.
Observaties van longartsen
De onderzoekers van het Amsterdam UMC raakten aan het begin van de coronapandemie gefascineerd door observaties van longartsen. Die zagen dat covidpatiënten in het ziekenhuis ongeveer op hetzelfde moment op een T-splitsing belanden: het grootste deel knapt op, een kleine groep verslechtert snel. Terwijl het virus dan gek genoeg al op zijn retour is.
De wetenschappers besloten hun onderzoek te richten op de longen, de plek waar de problemen zich als eerste manifesteren. Ze haalden antistoffen uit het bloed van patiënten die een zware infectie hadden gehad en uit dat van patiënten die een milde infectie hadden gehad. Ze voegden in kweekschaaltjes het spike-eiwit toe – het uitsteeksel waarmee het coronavirus zich toegang tot cellen verschaft – en zagen hoe de antistoffen hun werk deden en zich bonden aan de uitsteeksels.
Daarna hingen ze bijna verbijsterd boven de microscoop: toen ze in de schaaltjes met antistoffen van ernstig zieke covidpatiënten afweercellen uit de longen loslieten, ontstond een massale ontstekingsreactie. ‘Het was heftiger dan we ooit hadden gezien’, zegt immunoloog Jeroen den Dunnen, expert op het gebied van antistoffen. Die reactie deed zich niet voor bij de antistoffen van patiënten die slechts een milde infectie hadden gehad en bij controlegroepen van patiënten met andere ziekten.
Afwijkend staartje
De oorzaak van die overreactie ontdekten ze na een reeks experimenten. De ernstig zieke patiënten maakten niet alleen extreem veel antistoffen aan, de antistoffen zagen er ook heel anders uit.
Antistoffen hebben de vorm van de letter Y, de pootjes hechten zich aan de binnendringer, het virus in dit geval, met de staart wordt de opruimploeg opgeroepen.
Het was de staart die afweek, zegt Den Dunnen, daar bleken moleculen (suikers) aan te zitten die daar niet horen te zitten. Een veld van antistoffen met een heel andere structuur; het was alsof de opruimploeg daarvan als het ware in paniek raakte, met een extreme ontstekingsreactie tot gevolg.
Voor de volgende stap togen de wetenschappers naar de longartsen in hun ziekenhuis, want als die opruimcellen in de longen zo sterk worden geactiveerd, wat is daarvan het gevolg?
Ze besloten alle stofjes die de overactieve opruimcellen uitscheiden in een kweekbakje te voegen bij endotheelcellen, de binnenbekleding van bloedvaten. Toen stonden de artsen net zo perplex als hun collega’s in het lab, zegt hoogleraar De Winther: ze zagen dat er gaatjes ontstonden in de binnenbekleding en dat daaraan bloedplaatjes bleven kleven.
Wat ze in het bakje zagen gebeuren, verklaarde opeens wat ze aan het bed van de patiënt zagen. De binnenbekleding van de bloedvaatjes in de longen gaat kapot, waardoor vocht en eiwitten de longen in lopen en patiënten benauwd worden. En doordat de bloedplaatjes (zeg maar de pleisters van het lichaam) blijven hangen ontstaan stolsels die in extreme gevallen een bloedvat kunnen blokkeren.
Slooptocht
Nadat zich voor hun ogen een slooptocht in miniformaat had ontvouwd, gingen de wetenschappers op zoek naar een stof die de overdreven reactie van de opruimploeg kon afzwakken. Die vonden ze in een bestaand medicijn, fostamatinib, dat vorig jaar door het Europees Geneesmiddelenbureau is goedgekeurd voor patiënten met een auto-immuunziekte.
Toen fabrikant Rigel Pharmaceuticals vorig jaar zomer las over de eerste Amsterdamse bevindingen, besloot het bedrijf om samen met de Amerikaanse gezondheidsdienst NIH meteen het effect bij covidpatiënten te onderzoeken.
De eerste resultaten, die vorige maand werden bekendgemaakt, zien er hoopgevend uit: het middel is veilig en de patiënten die het medicijn kregen, knapten sneller op dan de placebogroep. De groep was alleen nog te klein voor een stevige conclusie.
Voorzichtigheid
Hoogleraar immunologie Savelkoul is enthousiast over het Amsterdamse onderzoek, maar maant wel tot voorzichtigheid. De bevindingen komen uit kweekbakjes, de vraag blijft of het in het menselijk lichaam net zo werkt, zegt hij.
Het medicijn noemt hij ‘een interessante kandidaat’, hoewel hij ook daarover wat kritisch is. ‘In de bijsluiter staat dat het meer kans geeft op luchtweginfecties, en dat is niet handig voor covidpatiënten. Bovendien remt het medicijn ook processen in andere immuuncellen, ga je de afweer niet te veel platgooien? Daarentegen heeft het medicijn geen negatief effect op de bloedstolling en bloedplaatjes, daar zijn we bij covid erg op bedacht.’
Een onderzoek onder ruim 300 patiënten in 42 ziekenhuizen in Noord- en Zuid-Amerika moet dit najaar uitsluitsel geven. De prijs van het geneesmiddel is in Nederland nog onbekend, Zorginstituut Nederland verwacht dat het tussen de 13- en 28 duizend euro per patiënt per jaar zal kosten, maar covidpatiënten hebben het maar korte tijd nodig.
De behoefte aan een medicijn blijft groot, denkt immunoloog Den Dunnen. ‘Zolang nog maar zo weinig mensen zijn ingeënt, blijft de wereld een reactievat, waarin nieuwe mutaties kunnen ontstaan en mensen erg ziek kunnen worden.’
Amsterdamse wetenschappers ontrafelen coronamysterie: waarom de ene patiënt zieker wordt dan de ander - Volkskrant
Read More
No comments:
Post a Comment