Unereg: Na het reukverlies door corona: de stank van zwavel

Gerdien Vogelzang heeft een verstoord reukvermogen sinds haar coronabesmetting: 'Een chemische stank, zo zou ik wat ik ruik nog het meeste omschrijven.’ Beeld Privearchief — Gerdien Vogelzang heeft een verstoord reukvermogen sinds haar coronabesmetting: 'Een chemische stank, zo zou ik wat ik ruik nog het meeste omschrijven.’Beeld Privearchief

Haar deodorant – daar begon het mee. ‘Op een ochtend ontdekte ik dat die verschrikkelijk stonk. Dit kón gewoon niet’, vertelt Gerdien Vogelzang, een 28-jarige winkelmedewerker uit het Groningse dorp Marum. ‘Ik heb nog gekeken of mijn deodorant niet over de datum was. Maar dat was niet zo. Ik begreep er niets van.’

Daar bleef het niet bij, zou ze de dagen en weken die volgden ontdekken. Andere cosmetica? ‘Een vieze, chemische geur.’ Haar douchegel? ‘Verschrikkelijk.’ Versgemaaid gras? ‘In het begin kreeg ik er gewoon koppijn van, zo vies’, zegt Vogelzang. ‘Het stinkt allemaal, maar het zijn geen geuren die ik ken. Een chemische stank, zo zou ik wat ik ruik nog het beste omschrijven.’

Er zit een zekere lijn in: vlees heeft een iets andere vieze geur dan fruit. Een lastige kwaal: ‘Vooral wat ik eet wordt erdoor beïnvloed. Als mensen me iets aanbieden, vind ik het vaak helemaal niet lekker, dat is ongemakkelijk. En allerlei dingen die je normaal eet – gehakt, kip – ruiken echt ontzettend vies.’

Vervormde reuk

Vogelzang maakt deel uit van een groeiende groep: patiënten die herstelden van corona, en die nu een langdurig verstoorde reuk hebben. ‘Parosmie’, heet het ongemak waarmee Vogelzang worstelt: vervormde reuk. Haar neus merkt geuren wel op, maar vertaalt ze op de een of andere manier naar smerige dingen. Rotte eieren, zwavel, een chemische geur – dat is wat mensen zoals Vogelzang waarnemen.

Zelf was Vogelzang haar reuk een paar maanden volledig kwijt, nadat ze in december corona kreeg, overigens zonder erg ziek te worden. ‘Van het ene op het andere moment rook ik niets meer’, herinnert ze zich. ‘Als ik pizza at, proefde ik alleen maar hoe zout die eigenlijk was. Maar ik dacht: ach, het hoort erbij. Totdat ik weer een beetje begon te ruiken, en ontdekte dat mijn reukzin helemaal vervormd was.’

Liefst ongeveer de helft van alle coronapatiënten die hun reuk verloren, krijgt klachten zoals Vogelzang, volgens een dinsdag verschenen, grote internationale inventarisatie. In veertien landen vroegen wetenschappers een kleine 1.500 patiënten bij wie corona gepaard ging met reukverlies, hoe het maanden later met hen ging.

Het goede nieuws: na elf maanden hadden de meesten hun smaak en geur weer terug. Het minder goede nieuws: bij ruwweg een kwart van hen was daar parosmie voor in de plaats gekomen. Bij de mensen die hun reukvermogen nog níét terug hadden, had zelfs ruwweg twee op de drie last gekregen van de geurenvervorming. Bovendien had van alle patiënten ongeveer een kwart ‘fantosmie’, een verwante reukstoornis waarbij men zich geuren inbeeldt. Opeens ruikt men dan een brandlucht, of een rare chemische lucht – terwijl er niets is te ruiken.

Kwaliteit van leven

‘Ik vind dat heel forse aantallen’, zegt reukzinonderzoeker Sanne Boesveldt (Wageningen Universiteit), die de Nederlandse tak van het onderzoek coördineerde. Ze tekent aan: misschien overschat haar onderzoek de boel een beetje, want mensen met klachten zullen meer gemotiveerd zijn om een vragenlijst in te vullen. Maar toch: ‘De patiënten die ik zelf zie, klagen hier ook echt heel veel over. Ze zijn een tijd hun reuk kwijt geweest, beginnen eindelijk weer wat te ruiken, en ontdekken dan opeens dat alles stinkt. Dat is heftig. Als je eten vies smaakt, en je overal vieze luchtjes ruikt, kan dat de kwaliteit van leven nog meer belemmeren dan reukverlies.’

Wat er daarbinnen precies gebeurt, is nog onbekend, zegt Boesveldt. Een van de leidende theorieën is dat de vervormde geur in feite een teken is van herstel: nadat het geurcentrum bovenin de neus een tijdje plat heeft gelegen door het coronavirus, moeten alle programma’s weer opnieuw opstarten, om het in computertaal te zeggen. Verbindingen worden opnieuw gelegd, signaaltjes gecheckt, en nu en dan levert dat storingen op. Een andere gedachte is dat er misschien sprake is van een of andere vorm van ontstekingsschade, dieper in de hersenen. Ex-patiënten hebben in de nasleep soms immers ook last van cognitieve klachten zoals concentratiestoornissen en geheugenverlies. Een aanwijzing, dat corona-ontsteking sporen achterlaat in het brein.

Wat precies het verdere verloop is, weet niemand. ‘Ik denk dat het in de meeste gevallen overgaat’, zegt Boesveldt. ‘Maar ik denk wel dat het lang kan duren, en dat er altijd een klein groepje zal zijn die er zeer langdurig last van blijft houden.’

Gemakkelijk behandelbaar is de kwaal helaas niet. Er bestaat wel zoiets als reuktraining – ‘een soort fysiotherapie voor de neus’, zegt Boesveldt – waarbij men de hersenen een handje helpt, door intensief, herhaald en bewust aan diverse geuren te ruiken. Maar ook dat is geen wondermiddel dat de reukzin op slag terugtovert.

‘Ik merk dat veel patiënten al erg geholpen zijn met de erkenning’, zegt Boesveldt. ‘Dit is een fenomeen dat vóór corona erg zeldzaam was, en dat voor de meeste patiënten dus nieuw en onbekend is. Dan helpt het al als ze horen: we herkennen dit beeld, veel meer mensen hebben dit.’

Ook Gerdien Vogelzang vindt in die gedachte veel steun. Ze heeft zich inmiddels aangesloten bij een facebookgroep van lotgenoten, waar ze ervaringen kan uitwisselen. En ook al heeft ze inmiddels meer dan een halfjaar parosmie, ze houdt de moed erin. ‘Heel soms is er een puntje licht aan het eind van de tunnel. Dagen, waarop ik denk: ik merk iets van verbetering’, vertelt ze.

Vandaag had ze weer zo’n moment. ‘Ik rook opeens aardbeien, heel lekker zoet.’ Totdat ze er een in haar mond stopte. Beteuterd: ‘Hij smaakte naar afwasmiddel. Nou ja, zo probeer ik af en toe eens wat.’