Ze liet de hond uit, zoals elke ochtend, en steeds speelde het woordje ‘zin’ door haar hoofd. Het was gewoon een rondje door de buurt in Montreal, waar ze woont en waar ze werkt, als stressonderzoeker aan de universiteit. Ze had net bericht gekregen van een wetenschappelijk tijdschrift: haar jongste onderzoek was goedgekeurd voor publicatie. Mooi, fijn, het zou straks gelezen worden door tal van vakgenoten – dóór naar het volgende onderzoek.
Maar wat was de zin ervan? Hoe betekenisvol wat het nou helemaal wat ze deed? Wat hadden haar ouders, haar kinderen, haar buren aan al die kennis over stress die ze in haar loopbaan had vergaard? ‘Die ochtend wist ik dat ik een groter publiek wilde bereiken’, zegt Sonia Lupien aan de telefoon – de elektriciteit is uitgevallen in Montreal, haar laptop is niet opgeladen en ze heeft alleen dit ene uur voor een interview. ‘Het grote publiek heeft de afgelopen jaren steeds de boodschap gekregen: stress is slecht, stress is schadelijk, door stress krijg je een depressie of burn-out. Maar dat is slechts een stukje van de waarheid; ik wist als wetenschapper dat stress zo’n beetje het beste is wat ons als mensheid is overkomen. Dus ik had een boodschap. En daar wilde ik mee de boer op.’
Dat was het begin van het Centre for Studies on Human Stress dat Lupien oprichtte, een kenniscentrum binnen de universiteit waaraan ze is verbonden. Doel: wetenschappelijke kennis over stress toegankelijk maken voor een breed publiek. Met datzelfde oogmerk schreef ze het populair-wetenschappelijke Well Stressed, Manage Stress Before it Gets Toxic (oorspronkelijk getiteld For the Love of Stress, als om te benadrukken: omarm het nou maar). En ook op het podium van het Concertgebouw zal ze volgende maand haar boodschap verkondigen als ze in Amsterdam is voor De Anatomische Les, de jaarlijkse lezing die de Volkskrant samen met het Amsterdam UMC organiseert. Stress sleept ons de dag, het léven door, zal ze betogen – zonder stress waren we er allang niet meer geweest.
‘Ga maar na: cortisol, met adrenaline ons belangrijkste stresshormoon, heeft zijn piek in de ochtend, als je wakker wordt. Dat is niet voor niks zo. Zonder zou je niet eens aan de dag beginnen.’
Vechten of vluchten, dat weet het grote publiek inmiddels wel: dat is waar een stressreactie toe dient.
‘Precies, het brein is erop ingericht gevaar te signaleren. Staat er een mammoet voor je neus, dan stuurt de hypothalamus in de hersenen een signaal naar de bijnieren. Die gaan extra stresshormonen aanmaken, cortisol en adrenaline met name, waardoor je de energie krijgt om te vechten of weg te rennen. De hartslag gaat omhoog, de spijsvertering gaat op een laag pitje – het is een bloedmooi systeem, noodzakelijk om te overleven.
‘Stresshormonen beïnvloeden ook het geheugen en de emotieregulering in ons brein. Dat is op zichzelf logisch; om adequaat te kunnen reageren op gevaar komen angst en woede van pas, maar ook de herinnering is van levensbelang. Die plek waar je die mammoet tegenkwam, daar blijf je wel uit de buurt voortaan. Weet jij nog waar je was en wat je deed op 4 februari 2016?’
Eh… nee.
‘Snap ik. En op 11 september 2001?’
Ja, dat weet ik nog precies.
‘Zie je wel! En dat is nog vijf jaar langer geleden. Een heftige gebeurtenis prent zich in je geheugen, ook dat is weer onderdeel van dat prachtige systeem. Alleen is dat systeem wel oeroud en gericht op acute stress. Was de mammoet eenmaal verslagen, dan had de hele stam voor weken te eten en volgde er dus een periode van rust. Is dat niet zo en wordt de stress chronisch, zoals in onze huidige tijd bij veel mensen het geval is, ja, dan wordt het schadelijk.’
Welke gevolgen heeft dat voor lichaam en geest?
‘Er zijn inmiddels volop aanwijzingen dat chronische stress verband houdt met hartkwalen, hoge bloeddruk, een hoog cholesterol, diabetes type 2 en een minder goed functionerend immuunsysteem. Maar hoe en bij wie, dat weten we nog niet precies. De risico’s zijn het grootst voor mensen die toch al een verhoogde kans hadden op die klachten, het is dus een soort domino-effect.
‘In het brein wordt het geheugen, door langdurige overprikkeling, aangetast. Daarom kunnen mensen met een burn-out bijvoorbeeld, minder goed dingen onthouden en zich slechter concentreren. Verder zijn angst, paniek, somberheid en depressie langetermijngevolgen. Voor mensen met chronische stress is het glas op een gegeven moment altijd halfleeg. En ook dat heeft weer effect op het geheugen, het is een vicieuze cirkel. Vraag je mensen met chronische stress een woordenlijst te onthouden, dan kunnen ze zich wél woorden als ‘begraafplaats’ en ‘dood’ herinneren en niet de neutrale woorden als ‘huis’, ‘hond’ en ‘kleed’.’
Waarom heeft de een veel meer last van stress dan de ander...
‘... onder dezelfde omstandigheden? Die vraag wordt me altijd gesteld. Lang heb ik gedacht: blijkbaar bestaan er geen universele stressveroorzakers, de een flipt van een situatie waarin de ander volkomen kalm blijft. Maar er is toch wel degelijk wat te zeggen over stressfactoren, want ik heb geconcludeerd dat er vier kenmerken zijn die altijd en voor iedereen aan de basis liggen van stress.’ Ze somt op: ‘De situatie is nieuw. De situatie is onverwacht of onvoorspelbaar. De situatie bedreigt je ego én je hebt een gevoel van controleverlies. Ga maar eens even voor jezelf na waar jij stress van krijgt. Steevast speelt minstens één van deze vier kenmerken een rol.’
Don’t go N.U.T.S is de onliner die ze er in het Engels voor hanteert, van Novelity, Unpredictability, Threat to Ego en Sense of Control. En het is niet voor niets dat ze dat ezelsbruggetje bedacht: dát blijft hangen bij het grote publiek en het geeft meteen handvatten om met stress te leren dealen.
‘Stel, je hebt ruzie met je partner en de stoom komt uit je oren. Dan helpt het om de situatie zo te deconstrueren dat je snapt waardoor voor jou de meeste stress ontstaat. Was het nieuw, die ruzie? Nee, want datzelfde conflict komt steeds terug. Onvoorspelbaar? Nee, ook niet. Bedreigend voor je ego, voelde je je aangevallen, in een hoek gezet? Ja, heel erg. En had je geen controle over de situatie? Ook dat. Heb je dat eenmaal op een rijtje, dan neemt je stressniveau al af en kun je gaan nadenken over een plan B, om weer greep op de zaak te krijgen. Je neemt je bijvoorbeeld voor om je partner een brief te schrijven zolang praten steeds in ruzie uitmondt. Het interessante is: 85 procent van de mensen voert plan B nooit uit, maar het helpt wel enorm om het te bedénken. Ben je in je hoofd met oplossingen bezig, namelijk, dan word je niet meegesleurd door de situatie. Je krijgt het gevoel terug dat je zelf het heft in handen hebt. En dat is cruciaal om te kunnen dealen met stress.’
Werkt dit voor iedereen? Want mijn vraag blijft: er zijn toch grote verschillen in stressgevoeligheid?
‘Klopt, en die blijken voor een belangrijk deel samen te hangen met hoe een persoon denkt over stress. Hoe banger je ervoor bent, hoe meer last je ervan hebt. De stress-mindset noem ik dat: je overtuigingen over stress beïnvloeden de manier waarop je ermee omgaat. Dat mechanisme is heel krachtig, dat blijkt wel uit een onderzoek onder twee groepen studenten die een examen deden. De ene groep kreeg te horen: dit is misschien stressvol, maar die stress heb je nódig, die helpt je beter presteren. De andere groep kreeg dat niet te horen. De eerste groep scoorde beter op het examen, terwijl ze ook meer stresshormonen aanmaakte. Maar dat bleek dus helemaal niet negatief. Sterker, de onderzoekers concluderen dat voor optimale prestaties het stresshormoongehalte niet té hoog kan zijn.’
‘Die mindset, dat is momenteel hét grote thema in het stressonderzoek: er komen steeds meer studies die aantonen hoe die je stressgevoeligheid beïnvloedt. Daarom vind ik het zo belangrijk mensen ervan te overtuigen dat stress niet per definitie slecht is. Vraag het aan topatleten; die zullen je stuk voor stuk vertellen dat ze stress nódig hebben om optimaal te kunnen presteren. Het verhaal rond stress is de laatste jaren alleen maar negatief geweest. Er zijn zelfs journalisten die mij niet willen interviewen als ik niet bereid ben om erop te hameren hoe schadelijk stress is; depressie, burn-out, dat verhaal. Maar dat heeft veel kwaad gedaan, want daardoor is onze mindset collectief er een van angst voor stress geworden.
‘Terwijl we onze stresshormonen hard nodig hebben om goed te functioneren. Daardoor kunnen we de mammoet doden – of examen doen, een toespraak houden, een goed feest organiseren, ingrijpen als iemand hulp nodig heeft, een moeilijke operatie uitvoeren, noem maar op. Daar komt allemaal niets van terecht zonder een gezonde dosis stress.’
Lezersaanbieding
Op donderdag 18 november houdt Sonia Lupien in het Concertgebouw in Amsterdam de 28ste Anatomische Les.
Dr. Lupien is oprichter en directeur van het Centre for Studies on Human Stress in Montreal, Canada. Dit centrum heeft als missie om wetenschappelijk gevalideerde kennis over stress op toegankelijke wijze over te dragen aan een breed publiek. Lupien bekleedt de Canada Research Chair on Human Stress bij de Universiteit van Montreal.
De Anatomische Les, aangeboden door Amsterdam UMC en de Volkskrant, is een jaarlijkse publiekslezing op het snijvlak van geneeskunde en maatschappij door een internationaal toonaangevende spreker.
Zolang de voorraad strekt kunnen lezers van de Volkskrant toegangsbewijzen (à € 5,-) online bestellen op amsterdamumc.org/al-volkskrant
Er is geen kaartverkoop aan de zaal, ook niet op 18 november. De lezing is in het Engels en begint om 13.45 uur.
'We zijn veel te bang gemaakt voor stress' - Volkskrant
Read More
No comments:
Post a Comment