Wie het geld heeft, gunt zichzelf een beugel en hagelwitte tanden. Voor anderen is de tandarts onbetaalbaar. Dat geeft risico op hart- en vaatziekten, beperkt de kans op een baan en op het vinden van een partner.
Hij klikte wel eens acht stuks ibuprofen uit de verpakking. “Zoveel dat ik zelfs dacht: stel dat ik straks niet meer wakker word.” Faicel (37) had een allesoverheersende, stekende kiespijn. “Ik kon niet liggen, niet zitten, niet staan, wat ik ook deed, de pijn was ondraaglijk.” Maar geld voor de tandarts had hij niet, een aanvullende verzekering evenmin. Dus besloot hij de pijn te incasseren, onder het motto: ‘tijd heelt alle wonden’ – de letterlijke variant welteverstaan.
Dat gezegde klopt niet, weet Faicel nu. De acute ontsteking is weliswaar rustiger, maar het gat in zijn kies, linksboven, zit er nog steeds. Elke dag heeft hij pijn. Alles wat hij drinkt, manoeuvreert hij met een speciale drinktechniek via zijn rechterwang de slokdarm in. Een tandarts heeft hij tot dusver niet gezien. Die is nog steeds onbetaalbaar voor hem. “Ik leef op ibuprofen.”
Voor eigen rekening
Wie tandpijn heeft, maar geen geld én geen aanvullende tandartsverzekering, zit flink in de penarie. Met een gapend gat in je knie kun je naar de spoedeisende hulp. Dat wordt vergoed. Maar tandartskosten zijn sinds 1995 voor alle volwassenen voor eigen rekening. Dat dit voor mensen met weinig geld een probleem is, wordt inmiddels breed gedragen. De inflatie helpt ook niet. Ondertussen is er debat en discussie – vorige week nog in de Tweede Kamer - over een mogelijke structurele oplossing (zie kader).
De gemeente Amsterdam wil daar niet op wachten en heeft in februari van dit jaar een half miljoen euro in het Fonds Bijzondere Noden Amsterdam (FBNA) gestopt voor noodhulp bij tandartskosten. De verwachting is dat daarmee achthonderd Amsterdammers met een smalle beurs toch naar de tandarts kunnen. Inmiddels liggen er 115 verzoeken. Utrecht en Haarlem hebben de tandzorg (deels) kunnen opnemen in de collectieve zorgverzekering voor minima – iets wat de gemeente Amsterdam ook graag zou willen, maar waar ze nog over in gesprek is met de verzekeraars.
Eigenlijk is het fonds een noodsprong, zei wethouder Marjolein Moorman eerder in Het Parool. “Tandzorg moet gewoon in het basispakket. Een kunstgebit wordt wel vergoed. Daarom laten veel mensen hun tanden en kiezen trekken. We gaan weer naar hoe het vroeger was: dat je aan iemands gebit kunt zien of iemand rijk is of arm.”
Radar voor verwaarloosde gebitten
Rox Cijntje (44) zegt dat het eigenlijk al zo ver is. Ze doet vrijwilligerswerk bij de Voedselbank in Almere, en ook omdat ze zelf tien jaar lang niet naar de tandarts kon vanwege de kosten, heeft ze een radar ontwikkeld voor verwaarloosde gebitten. “Ik ken mensen van 50 jaar die geen appel meer kunnen eten. Of jonge mensen die alleen zachte producten kunnen kauwen. Natuurlijk gaat dat ook gepaard met schaamte.”
Een slecht gebit doet iets met je gevoel van eigenwaarde, zegt Cijntje. “Een mooie lach is een visitekaartje. Je kan non-verbaal heel veel doen met een lach. Maar die was ik dus kwijt. Mijn tanden waren niet meer mooi wit. Er zat tandsteen op. Ik schaamde me.” Haar glimlach voelde als een blik in haar portemonnee. “Armoede is privé en dat wil je niet met iedereen delen. Daarom was ik in coronatijd ook zo blij dat ik overal een mondmasker kon dragen.”
Cijntje, die overigens gezegend is met een brede glimlach van oor tot oor, zat zelf in de schuldsanering toen twee jaar geleden haar kies afbrak. “Als je moet kiezen tussen een wortelkanaalbehandeling van 700 euro of eten op tafel, dan is de keuze snel gemaakt.”
Dat patiënten niet altijd voor de beste, maar voor de goedkoopste behandeling kiezen, merken tandartsen zelf ook. In mei bleek uit een enquête onder ruim tweehonderd tandartsen dat 68 procent weleens het verzoek krijgt om een gezonde of goed behandelbare tand of kies te trekken.
In bijna de helft van de gevallen wordt het kostenplaatje als reden opgegeven. Het restaureren van een kies is namelijk duurder dan hem weg te halen. Dat stuit op ethische bezwaren, want het uitgangspunt van de tandarts is om zo veel mogelijk gezonde tanden te sparen. Toch trok driekwart van de tandartsen na dit verzoek de kies of de tand.
De Patiëntenfederatie trok vorige week na een peiling nog aan de bel: een tiende van de ondervraagden gaf aan de afgelopen twee jaar geen mondzorg te hebben gehad. Bijna een derde daarvan gaf als reden dat ze het geld niet konden missen.
Hart- en vaatziekten
Wat veel mensen zich onvoldoende realiseren is dat een slecht gebit geen lokaal probleem is, zegt hoogleraar parodontologie Bruno Loos van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (Acta). Ontstoken tandvlees bijvoorbeeld verhoogt het risico op bepaalde aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten.
Loos, die onderzoek doet naar de relatie tussen ontstoken tandvlees en hart- en vaatziekten en diabetes, laat in zijn colleges ter illustratie wel eens een animatie zien van een open wond op een bovenarm met een oppervlakte van, pak ’m beet, een beschuit. De boodschap: met zo’n grote wond lopen mensen met een ernstige onbehandelde tandvleesontsteking (in medische termen parodontitis) ook rond – alleen dan in hun mond.
Dat doet wat met de rest van het lichaam, zegt Loos. “Ontstekingen, waar ze ook zitten in je lijf, kunnen een risico zijn voor hart- en vaatziekten. Dat is ook uit onderzoek gebleken: mensen met parodontitis hebben vaker een hartinfarct of een beroerte gehad en ze overlijden jonger.” Loos benadrukt dat parodontitis nooit de hoofdoorzaak is. Het komt boven op een stapeling van risicofactoren zoals overgewicht of roken.
Neem alleen al de mensen met diabetes. Voor iemand met parodontitis is het moeilijker om de insuline bij suikerziekte goed te doseren. Maar er is meer: door ontstoken tandvlees hebben bacteriën ook makkelijker toegang tot het lichaam. De natuurlijke barrière, namelijk die van gezond weefsel, is kapot. “Bepaalde bacteriën kunnen daardoorheen breken en verder in het lichaam gaan zwerven. Ze kunnen ook in de hersenen terechtkomen. Bij proefdieren is inmiddels aangetoond dat bacteriën op die manier dementie en alzheimer kunnen verergeren.”
Risicofactoren
Uit recent onderzoek naar ongevaccineerde covidpatiënten op de ic kwamen aanwijzingen dat hoe minder tanden en kiezen iemand heeft, hoe hoger de kans dat de patiënt met covid op de ic terechtkomt. “Op de ic was er een oververtegenwoordiging van mensen met onderliggende ziektes en overgewicht, maar daarbij hebben deze patiënten ook minder tanden en kiezen. Maar ook hier geldt: het is een complex samenspel van risicofactoren.”
Een slecht gebit is dus ongezond. Vele onderzoeken hebben inmiddels aangetoond dat er een flinke gezondheidskloof is tussen mensen in achterstandswijken en die in de rijkere wijken. Uit cijfers van het CBS bleek in 2020 dat Nederlanders met vmbo als hoogste opleiding zes keer zo vaak diabetes hebben en bijna drie keer zo vaak obesitas als hoogopgeleiden. Ze leven zes jaar korter en daarbij ook nog eens vijftien jaar in minder goede gezondheid.
Verzorgde looks
En dat is dan alleen nog maar het medische verhaal. Er bestaat ook zoiets als ‘esthetisch kapitaal’, goede, verzorgde looks waarmee je makkelijker een baan of een partner vindt. Hoogleraar schoonheid en humor Giselinde Kuipers beschreef vorig jaar in een essay in De Groene Amsterdammer hoe mooie mensen rijker worden en rijke mensen mooier. Niet alleen dankzij een gezonde leefstijl, maar ook met hulp van botoxbehandelingen of een bezoek aan de schoonheidsspecialist. ‘Een vorm van kapitaal die dreigt de rijken nog rijker te maken, en de armen nog armer,’ schreef Kuipers.
Voor Faicel, die zijn gebit zo heeft verwaarloosd dat hij nog maar twee kiezen heeft, is het, behalve pijnlijk en ongezond, een drempel voor het leven vanwege diepgevoelde schaamte. Zijn familie in Marokko heeft hij al zes jaar niet meer bezocht. “Ik hoor het ze nu al zeggen: dan woon je in Nederland en dan heb je zó’n gebit.”
Vrienden ziet hij niet meer, laat staan dat hij een nieuwe relatie durft aan te gaan. “Zo’n meisje ziet me aankomen.” Zijn gehavende tanden herinneren hem aan zijn oude leven vol schulden, armoede, dakloosheid en middelengebruik. Hij wil eigenlijk solliciteren bij het bagageplatform van Schiphol, waar ze hem, gezien de recente ontwikkelingen, vermoedelijk heel goed kunnen gebruiken. “Ik wil een nieuwe start, maar ik durf niet met dit gebit.”
Hoe kunnen minima het best geholpen worden?
Tot het 18de levensjaar is mondzorg verzekerd. Daarna begin je met een schoon en gezond gebit aan het volwassen leven en zijn de kosten te overzien. Vanuit die gedachte werd in 1995 de mondzorg voor volwassenen uit het basispakket gehaald.
Maar die redenering gaat mank, vindt Jasper Kuipers, directeur van Dokters van de Wereld, een organisatie die mensen in nood aan tandzorg helpt. In Amsterdam gaat bijvoorbeeld meer dan een kwart van de kinderen niet naar de tandarts. “Ook omdat ouders zich schamen voor hun eigen gebit. Ik hou dus ook mijn hart vast voor de volgende generatie met een zwakke mondzorg.” Bovendien heeft iedereen vroeg of laat een tandarts nodig, zegt Kuipers. Als je dat niet kan betalen, wordt het van kwaad tot erger.
Dokters van de Wereld vindt dat de mondzorg in het basispakket van de zorgverzekering moet worden opgenomen. En dat blijft onderwerp van discussie, ook in de Tweede Kamer, waar de toegankelijkheid van mondzorg vorige week nog op de agenda werd gezet door Bij1. Het vorige kabinet zocht de oplossing in ‘lokaal maatwerk’.
Mijders
Ondertussen is niet duidelijk hoe groot de groep tandartsmijders echt is en wie dat zijn. In opdracht van het ministerie van VWS onderzoeken UvA-hoogleraar sociale tandheelkunde Geert van der Heijden en tandarts/onderzoeker Sehida Begovic van Acta dat. Ook volgen ze de groep die zich aanmeldt bij het Fonds Bijzondere Noden Amsterdam voor een bijdrage in de mondzorg.
Er zijn nog veel vragen. Van der Heijden wijst op internationaal vergelijkend onderzoek uit 2019, waaruit blijkt dat in Nederland 3 procent van de volwassenen niet naar de tandarts gaat vanwege het kostenplaatje – meer dan vierhonderdduizend mensen. Bij de hoogste inkomensgroep was dit 1 procent en bij de laagste inkomensgroep 12 procent. Met andere woorden: De Nederlanders met de laagste inkomens mijden veel vaker de tandarts dan de mensen met de hoogste inkomens.
Toch betwijfelt Van der Heijden of het opnemen van de mondzorg in de basisverzekering de oplossing is. “Circa 30 procent van alle kosten van mondzorg betalen mensen nu zelf.” Ongeveer 70 procent wordt vergoed uit bijvoorbeeld de WLZ, de zorgverzekeringswet of de aanvullende tandverzekering.
Eigen risico
Van der Heijden verwacht een forse toename en verschuiving in de zorgkosten als ook de mensen die het goed kunnen betalen de mondzorg uit het basispakket vergoed krijgen. Het eigen risico van de zorgverzekering wordt voor iedereen hoger, waardoor mensen met een al krappe beurs nog minder te besteden overhouden. “Waardoor het mijden van andere zorg toeneemt. En daar zit niemand op te wachten.”
Ook de KNMT, de beroepsvereniging van tandartsen, ziet niets in het opnemen van de tandarts in het basispakket, maar wil wel een oplossing voor minima die met spoed zorg nodig hebben.
Giften voor noodhulp zoals in Amsterdam en Rotterdam zijn een mooi gebaar, maar geen structurele oplossing, zegt Van der Heijden. “Want voor de lange termijn is er dan nog steeds niets geregeld.” De hoop is dat de uitkomsten van het onderzoek helpen bij het smeden van een gerichte oplossing, waarvan, volgens Van der Heijden, ‘de urgentie steeds meer wordt gezien’.
Een slecht gebit zet je driedubbel op achterstand: 'Ik leef op ibuprofen' - Parool.nl
Read More
No comments:
Post a Comment