N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Microplastic Plastic is massaal in het milieu terechtgekomen. Het zit ook in het menselijk lichaam. Kan dat kwaad? „Het is duidelijk dat we iets moeten doen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/06/data87132902-10c39d.jpg)
Microplastic is overal. Het zit – onzichtbaar – in de lucht die we inademen, in het voedsel dat we eten en in het kraanwater dat we drinken. En zo komt het ook in ons lichaam. Eind maart leverden onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam als eersten bewijs dat de microscopisch kleine plasticdeeltjes in het bloed van mensen rondzwerven.
In bloedmonsters van 17 van de 22 willekeurig gekozen donoren waren plasticdeeltjes aanwezig, gemiddeld in een concentratie van 1,6 microgram per milliliter bloed. Het gaat om deeltjes van uiteenlopende soorten plastic die een grootte kunnen hebben van 700 nanometer (miljoenste millimeter) tot een halve millimeter. Hoe de deeltjes er precies uitzien, is niet bekend. Dat moet nog verder worden uitgezocht. „Maar dat we als eersten überhaupt het bestaan van deze deeltjes in het bloed hebben kunnen aantonen is een fantastische mijlpaal”, zegt analytisch chemicus Marja Lamoree van de VU, een van de onderzoeksleiders.
Dat ultrafijne fysieke deeltjes uit de omgeving vanuit de darmen of de longen in het bloed kunnen belanden is wel vaker aangetoond, maar nog nooit voor plastic. Twintig jaar geleden rapporteerden Belgische onderzoekers in het vakblad Circulation bijvoorbeeld al een proef waar ze lieten zien dat radioactief gemerkte koolstofdeeltjes van minder dan 100 nanometer grootte al tien minuten na inademing in het bloed te meten waren. Dat ook ultrafijn plastic kan worden opgenomen in het lichaam was eerder al aangetoond in laboratoriumstudies met proefdieren, en ook met celkweken hadden onderzoekers al laten zien dat plastic partikels door aaneengesloten cellagen heen konden komen. „Voordat we gingen meten in menselijk bloed was ik er eigenlijk al van overtuigd dat we het zouden vinden”, zegt Lamoree.
„Eerlijk gezegd heeft het mij evenmin verbaasd dat er plasticdeeltjes in bloed zijn aangetroffen”, reageert onderzoeker Bart Koelmans van Wageningen Universiteit, die niet bij dit onderzoek betrokken was. „Sterker nog: het was verrassender geweest als ze er níét waren aangetroffen.”
Als expert op het gebied van microplastics in water waarschuwde Koelmans eerder dat plastic, wanneer het door degradatie in steeds kleinere deeltjes uiteenvalt, het lichaam zou kunnen binnendringen.
Gigantische hoeveelheden
„Niet meer dan logisch”, vindt ook milieuchemicus Rolf Halden van Arizona State University in de VS. „Iedere keer als we als mensheid nieuwe stoffen in het milieu brengen, krijgen we er uiteindelijk ook zelf mee te maken. We hebben nu meer dan vijftig jaar plastic geproduceerd in gigantische hoeveelheden. Dat spul is massaal in het milieu terechtgekomen. En omdat we onlosmakelijk verbonden zijn met dat milieu, is het ook onvermijdelijk dat het weer naar ons terugkomt en ook in ons lichaam belandt.”
Hoewel het voor veel mensen beangstigend klinkt dat plasticdeeltjes rondzwerven in ons bloed, was de ontdekking voor experts dus nauwelijks een verrassing. Het grote nieuws is hier dat dit een eerste betrouwbare meting is die de aanwezigheid van microplastics in het menselijk lichaam aantoont, zegt Halden. „Het is denk ik de eerste keer dat wetenschappers er redelijk in geslaagd zijn om de achtergrondvervuiling van plastic eruit te houden. Dat bezorgt chemici echt hoofdpijn, want plastic is overal! Het zit in ons voedsel, in de lucht, in het water en dus ook in de laboratoriumvloeistoffen die nodig zijn bij de analyse. Ze zitten in alle plastic onderdelen van het laboratorium. Als je iets detecteert is het daardoor erg lastig om te weten of er toevallig net een onzichtbaar vezeltje in het monster is gevallen of dat het al in zat.”
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/06/web180622wetmicroplastics.jpg%7C//images.nrc.nl/kuk3nRxOU8eFh0f2JBpklb9MTPc=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/06/web180622wetmicroplastics.jpg)
Het detecteren van plasticdeeltjes in het bloed is inderdaad geen sinecure, vertellen de Amsterdamse onderzoekers. „Dat begon al met het bloed verzamelen bij de donoren”, zegt Juan Garcia-Vallejo, die als immunoloog bij het project was betrokken. „We moesten werken met glazen buisjes om ieder gebruik van plastic materiaal uit te sluiten.”
Met een filter visten ze de vaste deeltjes uit het bloed, nadat ze er alle eiwitten uit hadden verwijderd. Het filtraat lieten ze vervolgens stap voor stap ‘verbranden’ via gecontroleerde pyrolyse bij een steeds hogere temperatuur. De daarbij vrijkomende gassen werden geanalyseerd in een gaschromatograaf-massaspectrometer. „Erg bewerkelijk”, zegt Lamoree. „Veel stappen moesten handmatig gebeuren.”
Dat verklaart ook waarom de Amsterdammers „slechts” bij 22 personen in het bloed naar plastic hebben gezocht. De metingen waren eind 2020 al klaar, vertelt Lamoree, „Maar we aarzelden nog om het te publiceren, omdat we zo weinig monsters hadden.” Later, nadat de meetmethode in een ander project flink verbeterd was en heranalyse van een deel van de monsters ruwweg dezelfde uitkomsten opleverde, was het vertrouwen van de onderzoekers gesterkt. „Als je dit wilt publiceren, moet je wel superzeker van je zaak zijn”, aldus Lamoree.
Vol goede moed dienden de Amsterdammers hun manuscript vorige zomer in bij Nature. Lamoree: „Tot onze verbazing werd het afgewezen – omdat het te weinig nieuw zou zijn. Ik had dat echt niet verwacht, want iedereen in het veld zat op deze bevestiging te wachten!” Uiteindelijk verscheen de publicatie in Environment International, een blad dat eerder Italiaans onderzoek over microplastics in menselijke placenta’s had gepubliceerd. Kortgeleden verscheen een Brits onderzoek dat bevestigt dat microscopisch kleine plastic vezeltjes ook in menselijk longweefsel doordringen.
Op dit moment kunnen we alleen speculeren over mogelijke gezondheidseffecten
Bart Koelmans Wageningen Universiteit
Plastic dringt dus door in ons lijf, maar heeft dat gevolgen voor de gezondheid? Vroeg of laat wel, denkt Juan Garcia-Vallejo. Dan kunnen ze een trigger zijn voor chronische ontstekingen.
In Amsterdam werken Lamoree en Garcia-Vallejo nu samen met andere onderzoeksgroepen om verdere analyses te doen. Ook hebben ze al van honderden mensen bloed verzameld om een breder beeld te krijgen van de blootstelling. Garcia-Vallejo wil graag weten waar het plastic zich mogelijk ophoopt in het lichaam. „Samen met gastro-enterologen wil ik gaan kijken of ontstekingen door microplastics misschien ook een rol spelen bij de ziekte van Crohn, prikkelbare darm of colitis ulcerosa”, zegt hij.
Volgens Halden wordt het gezondheidsrisico van plasticgebruik onderschat. „Plasticproducenten komen met een dikke stapel papier waarin ze laten zien dat hun materialen veilig zijn voor menselijk gebruik. Die studies zijn gebaseerd op intacte materialen en houden er geen rekening mee dat ze in het milieu belanden, uiteenvallen en dan weer terugkomen als microplastic. De onderliggende risicobeoordeling is gebaseerd op de toxicologie van losse moleculen. Maar wat we nu zien is de blootstelling aan deeltjes.”
Tot dusver ging bijna alle aandacht van toxicologen naar de schadelijke stoffen die uit het plastic kunnen vrijkomen: weekmakers, vlamvertragers, kleurstoffen en bacterie- en schimmelwerende middelen. „Mijn vroegere collega Heather Leslie, die het microplasticwerk op de kaart heeft gezet, formuleert het zo: we hadden het eerst altijd over de saus, maar nu moeten we het ook hebben over de spaghetti”, zegt Marja Lamoree. „De plasticdeeltjes op zich zijn mogelijk ook schadelijk voor onze gezondheid.”
Diep in de longen
De toxicologie van deeltjes werkt anders dan we gewend zijn, zegt Halden, want daarbij gaat het niet zozeer om de stof waarvan het deeltje is gemaakt, maar om de grootte en vorm ervan. Hij verwijst naar asbest: microscopisch kleine asbestnaaldjes kunnen doordringen tot diep in de longen en jaren later asbestose en longvlieskanker veroorzaken. „Het doet er niet toe of een vezeltje van asbest is gemaakt”, zegt Halden, „wat telt is dat het een bepaalde grootte heeft en scherpe punten heeft. Daardoor belandt het in het longvlies en kan het chronische ontstekingen veroorzaken die uiteindelijk leiden tot kanker. Vertaald naar plastic maken we ons daar echt zorgen over. Het doet er dan opnieuw niet zoveel toe wat voor soort plastic het is, als de deeltjes scherpe randen hebben en zich ergens in het lichaam ophopen, zal het ook ontstekingen veroorzaken die op den duur kunnen leiden tot kanker.”
„Op dit moment kunnen we alleen speculeren over mogelijke gezondheidseffecten”, stelt Koelmans vast. Hij wil ervoor waken onnodig angst te zaaien. „Het kan zo zijn dat het ontstekingen uitlokt, maar je moet goed opletten hoe je het zegt. Tegelijk is het volkomen redelijk om dit beter te willen onderzoeken.”
Hoe gevaarlijk die heel kleine plasticdeeltjes zijn voor de menselijke gezondheid is nog lang niet duidelijk, benadrukt Koelmans. „Relatief grote plasticdeeltjes die je inslikt, komen er aan de andere kant gewoon weer uit. Kleinere deeltjes kunnen wel in weefsel doordringen, maar de grote massa blijft buiten.”
Voorbode van veel meer
Rolf Halden is er niet gerust op: „Als wetenschapper die zich bezighoudt met menselijke gezondheid en de inschatting van blootstellingsrisico’s weet ik dat één gemeten vezeltje een voorbode is van veel meer. Dit is slechts het topje van de ijsberg. Daaronder zit een enorme verzameling van kleinere deeltjes, die soms zo klein zijn dat we ze niet eens kunnen meten.”
De Amerikaan wijst erop dat de Amsterdammers alleen deeltjes groter dan 700 nanometer maten. „Dat is ongeveer zo groot als een E. coli-bacterie in onze darmen”, zegt Halden. „Dat is klein, maar er zijn waarschijnlijk ook nog veel kleinere deeltjes, die nog veel makkelijker kunnen worden opgenomen en andere plaatsen in het lichaam kunnen bereiken.”
Halden voorspelde in een overzichtsartikel uit 2015 (Journal of Hazardous Materials) al dat micro- en nanoplastics onvermijdelijk een gezondheidsprobleem zouden worden. Hij voorzag toen ook dat de zorgen daarover rond 2022 hun hoogtepunt zouden bereiken. „Dat is misschien iets te vroeg ingeschat”, zegt hij nu. „Ik denk niet dat we het hoogtepunt al bereikt hebben. Andere studies zullen deze bevindingen moeten bevestigen.”
Mensen van veertig, vijftig, zeventig plus kunnen volzitten met deeltjes. Daar is geen ontkomen aan
Bart Koelmans Wageningen Universiteit
Koelmans ziet ook dat het probleem nog verder zal groeien: „Er is al ontzettend veel plastic zwerfvuil in het milieu, en alle losse stukjes zullen door verwering en slijtage steeds kleiner worden. Daarmee wordt de kans groter dat het biologisch beschikbaar komt. Gedurende je leven zal het blijven ophopen. Mensen van veertig, vijftig, zeventig plus kunnen volzitten met deeltjes. Daar is geen ontkomen aan. Ik ben er niet optimistisch over dat we hier snel van af kunnen komen.”
Koelmans: „Het is duidelijk dat we iets moeten doen aan het probleem van plastic vervuiling. Gelukkig staan alle neuzen hier dezelfde kant op, want parallel zijn er zo veel redenen om hiervan af te willen. Er is de esthetiek dat die vervuiling lelijk is, de ecologische schade die het veroorzaakt, economische motieven en nu ook een mogelijk nadelig effect op de menselijke gezondheid.”
De hardnekkige plasticvervuiling toont het failliet van onze wegwerpmaatschappij, zegt Halden. „Het werkt niet, we hebben dit vijftig jaar zo gedaan, de materialen zijn overal en nu raken we zelf vervuild, net als de hele planeet. Het zal decennia, eeuwen of millennia duren voordat we er weer van af zijn. Zelfs als we per direct met alle plasticproductie zouden stoppen, zullen de grote stukken plastic die al in het milieu rondzwerven alsnog verkruimelen en een bom creëren. Een golf van micro- en nanoplastic komt op ons af. De piek in de hoogste blootstelling moet nog komen, het is aan ons of dat een grote golf wordt of een vloedgolf. Hoe vaak kun je blijven zeggen dat er niets aan de hand is als het bewijs zich opstapelt? Dit is een wake-upcall, een signaal om er eindelijk serieus iets aan te doen. Hopelijk is het nog niet te laat.”
Ons bloed zit vol met plastic kruimeltjes. Wat zijn de risico's daarvan? - NRC
Read More
No comments:
Post a Comment