Een ongekend monster, is de vogelgriep die momenteel over de wereld raast. Maar waar komt griepnummer A/H5N1 eigenlijk vandaan? En wat is het gevaar dat het overslaat op de mens? Een korte gids, in tien vragen.
Neem een haar, en stel je voor: bolletjes die nog eens duizend keer dunner zijn. Dat zijn de veroorzakers van de vogelgriep. Influenzavirussen, minuscule pakketjes erfelijk materiaal met maar een missie: cellen binnendringen, en zich vermeerderen, stiekem meeliftend op de kopieermachinerie van de cel.
Er zijn verschillende types griepvirus, ingedeeld naar de nopjes op hun buitenkant. Het influenzavirus dat momenteel huishoudt bij vogels komt uit de A-groep, heeft type nummer 5 van het aanhechtingseiwit ‘hemagglutinine’, en type nummer 1 van het eiwit ‘neuraminidase’, waarmee het virus zichzelf weer van de gastheercel losknipt. Vandaar A/H5N1.
Maar dat is het moleculaire gefrutsel, vogels die de deeltjes inademen (via vogelpoep of snot) hebben geen idee. Die worden vreselijk ziek als het virus vooral hun luchtwegen en brein aanvalt. Het dier snottert, krijgt een dikke kop en oogleden, raakt gedesoriënteerd en sterft – de ene soort vaker dan de ander, om redenen die wetenschappers niet goed snappen. (Maarten Keulemans)
Er zijn al 4,9 miljoen dieren (preventief) geruimd in Nederland tussen oktober vorig jaar en nu. Voornamelijk kippen, maar ook sierwatervogels en eenden. Ter vergelijking, dit is bijna evenveel als het totaal aantal honden en katten in Nederland.
Tot halverwege de jaren negentig was de vogelgriep vrij onschuldig. Uitbraken van H5- en H7-virussen kwamen wel voor, maar waren redelijk beheersbaar. En rondgaan onder wilde vogels deed de vogelgriep nauwelijks.
Maar dat was voordat in 1996 de huidige H5N1-griep verscheen, op een ganzenboerderij in China. Geleidelijk begon het virus zich te verspreiden, eerst over China, en vanaf 2003 verder Azië en Afrika in. Vanaf 2005 namen migrerende watervogels het virus mee naar Europa. Een teken dat het virus ‘compleet was veranderd’, schrijft hoogleraar diergeneeskunde Arjan Stegeman (Universiteit Utrecht) in een overzichtsartikel. ‘Een virus strikt geassocieerd met pluimvee had zich aangepast aan wilde watervogels.’
In 2014 zette H5N1 de volgende stap. Een nieuwe, superbesmettelijke variant, aangeduid 2.3.4.4, greep om zich heen. Sindsdien is het einde zoek. In tientallen landen is het virus actief, en omdat het zich nestelde in wilde vogels en vogels die het hele jaar in ons land zijn, was H5N1 dit jaar voor het eerst ook ’s zomers aanwezig. Inmiddels heeft het virus ook de zee bereikt: H5N1 zorgde voor verwoestende uitbraken bij onder meer meeuwen, sterns en jan-van-genten.
‘Alle zeevogel-ecologen zijn hierdoor overvallen’, zegt marien ecoloog Kees Camphuysen van het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (Nioz). ‘De sterfte die we zien is absoluut ongekend. Soms legt in een paar maanden meer dan 70 of 80 procent van een populatie het loodje.’
Met de verovering van de oceanen lijkt de opmars van H5N1 wereldwijd onstuitbaar geworden, denkt Camphuysen. Eind september bleek het virus zelfs om zich heen te grijpen bij penguïns in de punt van Zuid-Afrika. (Maarten Keulemans)
Om de bestrijding van uitbraken van vogelgriep te bekostigen is voor de pluimveesector een maximumbedrag van 30 miljoen euro vastgesteld, die genoeg had moeten zijn voor de periode 2020-2024. Dat geld wordt neergeteld door alle pluimveebedrijven samen. De individuele bijdrage hangt af van het aantal kippen of eieren op een bedrijf.
Die 30 miljoen is al lang en breed overschreden. Sommigen experts schatten dat er inmiddels 60 miljoen euro aan vogelgriepbestrijding is uitgegeven (2,8 miljoen in 2020; 5,7 miljoen in 2021; een nog onbekend, veel hoger bedrag dit jaar). De extra gemaakte kosten (boven de 30 miljoen) zijn voor rekening van de belastingbetaler.
En er is dus nog ruim twee jaar te gaan. Terwijl de vrees is dat vogelgriep in Nederland niet meer weggaat en er sprake zal blijven van veel uitbraken. (Michael Persson)
De huidige uitbraak van vogelgriep is de grootste ooit in Europa, met 47,7 miljoen geruimde dieren in 37 landen. Er zijn veel uitbraken in Frankrijk (1.383 bedrijven), Italië (317) en Hongarije (290). Nederland staat met 86 uitbraken op plek 6.
Nee, met dit virus wil je geen pandemie. Van de 880 mensen waarvan de WHO weet dat ze ooit besmet raakten met een H5N1-virus, na nauw contact met besmette vogels, overleden er 450. De helft! Het goede nieuws is dat het virus in het Westen voor zover bekend slechts twee mensen besmette, een Brit en een Amerikaan, die het allebei overleefden.
En dat zijn de losse gevallen. Het nachtmerriescenario is dat een vogelgriepvirus bijvoorbeeld iemand met een slecht werkend immuunsysteem besmet, die persoon als ‘kweekvat’ gebruikt om aangepast te raken op de mens – en vervolgens zorgt voor een wereldwijde grieppandemie. Dat geldt overigens niet alleen voor H5N1: onrustige nachten hebben virologen ook om de Aziatische vogelgriepvirussen H3N8, H5N6 en H7N9.
Eén troost: tot dusver passen alleen H1-, H2- en H3-virussen op menselijke cellen. Bovendien gingen de eerdere griepvirussen die oversprongen op de mens vaak als ‘tussenstation’ eerst rond bij varkens, waar ze meer gewend raken aan een zoogdierlijf.
Maar een kansspel blijft het. In mei ontdekten Duitse virologen dat de beruchte Spaanse Griep H1N1 van 1918, verantwoordelijk voor 50- tot misschien wel 100 miljoen doden, waarschijnlijk toch echt direct oversprong van vogels op de mens. (Maarten Keulemans)
Hoewel besmettingen op de mens dus zeldzaam zijn, komen ze wel voor. Meestal door in de buurt te verkeren van besmette dieren, en zo het virus in te ademen, via stofdeeltjes of druppeltjes die vrijkomen als een besmette vogel fladdert, schudt of zich krabt. Via aanraking kan trouwens ook, als men het virus aan de handen krijgt en daarmee aan de ogen, mond of neus zit.
Vandaar het advies: vermijd contact met zieke of dode dieren, legt veterinair microbioloog Evelien Germeraad van de Wageningen Universiteit desgevraagd uit per mail. De kans op besmetting via eieren of kippenvlees, mits goed bereid, is verwaarloosbaar. ‘Het vogelgriepvirus wordt sporadisch wel gevonden in zoogdieren die met vogelgriep besmette vogels hebben gegeten. Dergelijke overdracht is niet aangetoond bij mensen.’
Helemaal uit steen gehouwen is die wijsheid overigens niet. De WHO kent enkele gevallen waarbij het virus iemand lijkt te hebben besmet via rauw bloed. Neem de nog maar 27-jarige Chinese vrouw die begin 2009 overleed aan vogelgriep: ze was in aanraking geweest met vers eendenbloed en rauwe kippenharten, voor de voedselkraam van haar man.
Ongeveer hetzelfde geldt voor eieren. Rauwe eieren zouden in theorie virus kunnen bevatten, blijkt uit een dit jaar verschenen analyse van Amerikaanse overheidsonderzoekers. Maar dat er ooit een mens door ei besmet raakte, is onbewezen, en na koken of bakken is het virus sowieso onschadelijk. (Maarten Keulemans)
Er zijn 99,9 miljoen kippen in Nederland. Dat zijn er dus 5,6 per Nederlander. In Nederweert, Someren en Alphen-Chaam is die verhouding anders: per Nederweertenaar zijn er 191 kippen, per Somernaar 139 en in Alphen-Chaam zijn er 116 kippen per inwoner. De meeste kippen zijn er in Venray (40,9 miljoen) gevolgd door Ede (40,4 miljoen).
In het wild wordt vogelgriep vooral aangetroffen bij watervogels, zoals zwanen, eenden, ganzen, steltlopers, ooievaars, meeuwen en sterns. Ook roofvogels en eksters die hebben gegeten van dode, geïnfecteerde watervogels, kunnen besmet raken. Als een wilde vogel knikt met de kop, rondjes draait of anderszins ongecontroleerde bewegingen maakt, is de kans groot dat die vogelgriep heeft. Ook een wilde vogel die juist heel tam en benaderbaar is, is mogelijk geïnfecteerd. Of een dode vogel vogelgriep heeft, is met het blote oog niet te zien.
In Lelystad onderzoekt men momenteel drie vaccins tegen H5N1, die men ooit geautomatiseerd zou inspuiten in het ei: een al in diverse landen toegelaten Frans eiwitvaccin, een nieuw ontwikkeld dna-vaccin van Belgische makelij en een derde vaccin waarover men geen mededeling doet. Zo’n beoogd vaccin moet ‘goed beschermen tegen ziekte, maar ook tegen verspreiding van het virus’, stelt de Universiteit Wageningen in een persbericht.
Maar of dat een haalbare kaart is, is de vraag. Neem het Franse vaccin. Tegen sterfte beschermt het voor zo’n 80 tot 100 procent, blijkt uit resultaten van eerdere kippenproeven, maar tegen ziekte en doorgave van het virus werkte het vaccin vaak maar enkele tientallen procenten. Een recente proef met het Belgische vaccin gaf intussen aan dat verschillende kippenrassen zeer verschillend op de prik reageren. (Maarten Keulemans)
Vogelgriep is overal en gaat waarschijnlijk niet meer weg. Hoe eng is H5N1? - Volkskrant
Read More
No comments:
Post a Comment