Het is al jaren bekend dat mensen aan de ‘onderkant’ van de samenleving, mensen met weinig opleiding, die wonen in buurten met slecht geïsoleerde, tochtige huizen, veel ongezonder zijn dan hun beter bedeelde landgenoten en jaren eerder sterven. Een deel van de verklaring hiervoor ligt in leefstijlkenmerken en de gevolgen daarvan (roken, eetgewoonten, obesitas, om een paar belangrijke te noemen).
De reactie hierop is ook al jaren hetzelfde: preventiecampagnes en extra ondersteuning bij de versterking van een gezonde leefstijl van deze groepen mensen. Dat is natuurlijk allemaal prima, maar waarom wordt die kloof desondanks maar steeds niet kleiner?
Over de auteur
Wilma Vollebergh is emeritus hoogleraar Interdisciplinaire Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht. In april is zij gastcolumnist voor de Volkskrant, die elke maand iemand uitnodigt een serie columns te publiceren op volkskrant.nl/opinie.
Ik pretendeer niet dat ik het definitieve antwoord op deze vraag kan geven. Maar wat ik wel weet is dat er een belangrijke factor in het spel is die hierbij vaak wordt vergeten: de neerwaartse spiraal van mensen met gezondheidsproblemen, die maakt dat zij eerder aan de onderkant van de samenleving terechtkomen.
Het is niet (alleen) de lagere sociaal-economische positie die tot gezondheidsproblemen leidt: het zijn ook de gezondheidsproblemen die tot een lagere sociaal-economische positie leiden. Hoe sterker deze spiraal, hoe groter de sociaal-economische gezondheidsverschillen.
Dit proces is vanaf het begin van het leven detecteerbaar. Mensen met gezondheidsproblemen, met chronische ziekten, met fysieke handicaps lopen vanaf het begin van hun leven een veel grotere kans om aan de ‘onderkant’ van de samenleving terecht te komen. Hun kansen op een goede baan met bijpassend inkomen en mogelijkheden om zich in die baan verder te ontwikkelen zijn vanaf de start van hun leven vele malen kleiner dan die van mensen zónder deze problemen.
Hoe ernstiger de problemen, hoe groter de kans om maatschappelijk te dalen. Mensen sterven dus niet (alleen) eerder omdat zij in een lagere sociaal-economische positie zitten, mensen die door hun ziekte een kortere levensverwachting hebben zijn hier in de loop van hun leven ook vaker terecht gekomen. Het resultaat van deze dynamiek is dat we aan de ‘onderkant’ van de samenleving een cumulatie van gezondheidsproblemen zien.
Psychische problemen spelen een vergelijkbare rol bij deze neerwaartse beweging. Het RIVM laat al jaren zien dat psychische problemen – zoals bijvoorbeeld depressies, verslavingsproblematiek – behoren tot de hoofdoorzaken van arbeidsverzuim en verlies aan productiviteit in het arbeidsproces. Dat kost de samenleving handenvol geld, maar het kost veel mensen met deze klachten hun maatschappelijke positie.
Onder daklozen bijvoorbeeld is het percentage mensen met psychische problemen (verslaving, schizofrenie) buitengewoon hoog. Hiervoor geldt opnieuw: mensen krijgen niet alleen psychische problemen door het leven aan de ‘onderkant’ van de samenleving; mensen met forse psychische problemen komen veel eerder aan deze ‘onderkant’ terecht.
Ook dit is een dynamiek die al vroeg in het leven optreedt. Jongeren met bepaalde psychische problemen (ADHD, autisme, gedragsproblematiek) hebben een grotere kans om in lagere opleidingsniveaus terecht te komen, ook als ze wel de cognitieve vermogens zouden hebben om hogere niveaus aan te kunnen.
Deze neerwaartse spiraal van mensen met gezondheidsproblemen is een even belangrijke oorzaak van de gezondheidsproblemen aan de ‘onderkant’ van de samenleving als het leven aan de ‘onderkant’ zelf. En naarmate een samenleving minder oog heeft voor de negatieve consequenties van gezondheidsproblemen en de steun voor deze groepen systematisch afneemt met een beroep op de ‘zelfredzaamheid’ van de burger, wordt deze neerwaartse spiraal versterkt met als gevolg nog veel grotere verschillen tussen de gezonde ‘bovenkant’ en de ongezonde ‘onderkant’ van de samenleving.
Zo bezien is het wat meer begrijpelijk dat de inspanningen om sociaal-economische gezondheidsverschillen te verkleinen al decennialang tamelijk vruchteloos zijn. Hoe minder solidair een samenleving is met mensen met gezondheidsproblemen, hoe meer die groepen in een neerwaartse spiraal komen, en hoe groter die verschillen zullen zijn.
De enige manier om hier iets tegen te doen is meer solidariteit met zwakkere groepen, ook met degenen die door hun gezondheidsproblemen niet in staat zijn om in deze complexe samenleving volledig zelfredzaam te zijn. Deze roep om meer solidariteit is zeker niet nieuw, maar verdient het om steeds opnieuw geuit te worden wanneer het zoveelste onderzoek weer eens aantoont hoe slecht het is gesteld met de gezondheid van mensen in lagere sociaal-economische posities.
Naast beleid dat is gericht op verbetering van de leefomstandigheden en leefstijl van mensen aan de ‘onderkant’ van de samenleving zou het goed zijn om een veel genereuzer vangnet te maken, dat kan voorkomen dat mensen met gezondheidsproblemen in die situatie terechtkomen.
Wilt u reageren? Stuur dan een opiniebijdrage (max 700 woorden) naar opinie@volkskrant.nl of een brief (maximaal 200 woorden) naar brieven@volkskrant.nl
Waarom het verschil in gezondheid tussen 'onderkant' en 'bovenkant' maar niet kleiner wordt - Volkskrant
Read More
No comments:
Post a Comment