Hersenen plegen zelfmoord
De hersenen bereiken hun volle omvang rond de leeftijd van zes jaar, en lange tijd dachten onderzoekers dat ze dan volledig ontwikkeld waren. Maar nee – ongeveer 15 jaar lang ondergaan de hersenen een uitgebreide sloop- en verbouwingsfase.
Na het zesde levensjaar produceren de hersenen vrijwel geen zenuwcellen meer, want ze hebben er al veel meer dan nodig. Als gevolg hiervan plegen sommige zenuwcellen zelfmoord, en in een aantal delen van de hersenen sterft meer dan de helft van alle zenuwcellen af tijdens de kindertijd en adolescentie. Ook beginnen veel verbindingen tussen zenuwcellen – synapsen genoemd – af te takelen.
De hersenen verwijderen met name zenuwcellen en verbindingen die weinig of niet gebruikt worden. Het proces is te vergelijken met een beeldhouwer die het overtollige van een steen verwijdert, tot de uiteindelijke vorm overblijft.
Dit uitdunnen is vrij drastisch, maar studies tonen aan dat het essentieel is om de resterende zenuwen te versterken.
Verbouwing beïnvloedt het IQ
In een Amerikaans onderzoek volgden wetenschappers gedurende een aantal jaren de hersenontwikkeling en mentale vaardigheden van een groep kinderen. Zo bleek dat hoe meer de zenuwcellen in het bovenste deel van de frontale kwabben werden uitgedund, hoe beter de kinderen werden in het onthouden van woorden.
Een soortgelijke studie toonde ook aan dat het uitdunnen van zenuwcellen in de achterste frontale kwabben de fijne motoriek bij kinderen verbeterde.
Als de hersenen oude verbindingen afbreken, vormen ze ook nieuwe tussen bestaande zenuwcellen. En deze wisselwerking tussen afbreken en opbouwen gooit de intellectuele vermogens van een tiener compleet overhoop.
Neuroloog Cathy Price van University College London mat vier jaar lang het IQ van een groep tieners in de leeftijd van 14 tot 18 jaar. Bij sommigen van hen daalde het IQ 20 punten, bij anderen steeg het 23 punten. En bij dezelfde persoon kon de talige intelligentie flink toenemen, terwijl de vermogens met betrekking tot probleemoplossing en ruimtelijk inzicht behoorlijk verzwakten.
Deze veranderingen hielden verband met de manier waarop bepaalde hersencentra versterkt of afgebroken werden.
De tiener is kwetsbaar
De grote veranderingen in het tienerbrein volgen een specifiek patroon, waarbij de achterste hersencentra het eerst rijpen, terwijl de frontale kwabben voorin de hersenen pas na het 20e jaar volledig functioneel zijn. Dit kan het gebrek aan impulscontrole bij tieners verklaren.
In een Amerikaanse test uit 2018 konden tieners kiezen om direct een klein geldbedrag te ontvangen of zes maanden te wachten op een groter bedrag. Hoe jonger de tieners waren, hoe minder geduld ze hadden. En hersenscans toonden aan dat de minst geduldigen nog geen sterke zenuwverbindingen hadden weten te vormen tussen de frontale kwabben en het beloningscentrum van de hersenen.
De frontale kwabben, waarin ons verstand huist, zijn dus nog niet in staat de impulsen van het beloningscentrum voldoende te dempen. Een soortgelijk gebrek aan impulscontrole zien we bij mensen met hersenbeschadiging bij wie delen van de frontale kwabben zijn vernietigd.
De frontale kwabben van tieners zijn ook nog niet klaar met het opbouwen van verbindingen met hersengebieden als de amygdala en de sgACC, die beide een rol spelen bij emoties als vreugde en angst. Daardoor hebben tieners ook moeite om hun emoties onder controle te houden – en er is niet veel voor nodig om woedend te worden of in huilen uit te barsten.
Dit zie je onder meer op sociale media. En om dit te kunnen bestuderen, creëerde psycholoog Jennifer Silk van de University of Pittsburgh in de VS haar eigen versie van een socialemediasite waarop tieners elkaar kunnen kiezen of afwijzen terwijl hun hersenen worden gescand.
In een studie uit 2022 toonde Silk aan dat afwijzing een hoge activiteit in het hersengebied sgACC teweegbracht. Bij volwassenen gebeurt dit minder, wat erop duidt dat de activiteit een gevolg is van de onvolgroeide hersenen van tieners.
Bij een vervolgonderzoek van een jaar later ontdekte Silk dat de tieners die in het experiment een hoge activiteit in de sgACC hadden, meer kans hadden op symptomen van depressie. De onrijpe hersenen zijn dus heel kwetsbaar, wat de reden kan zijn waarom tieners zo’n groot risico lopen op psychische stoornissen.
Zo bleek uit een Braziliaanse studie uit 2020 dat een kwart van de tieners op aarde een psychiatrische stoornis heeft, en uit andere analyses dat het probleem elk jaar groter wordt. De oorzaak van de toename is onbekend, maar onderzoekers zoeken die overal in, van sociale media tot een slaaptekort.
Chaos voedt de creativiteit
Tieners zijn ook op andere manieren kwetsbaar. Hun onvoltooide brein maakt ze meer risicobereid, uitdagend en onvoorzichtig. Zo hebben 15-19-jarigen zes keer meer kans om bij een ongeluk om het leven te komen dan 10-14-jarigen. Ook lopen jongeren meer kans om in de criminaliteit te belanden of drugs te gaan gebruiken.
Het risicovolle en impulsieve gedrag van tieners is echter niet altijd een nadeel. Een Nederlands onderzoek duidt erop dat het chaotische tienerbrein creatiever is en beter buiten de kaders kan denken dan het uitontwikkelde volwassen brein.
Wanneer de tieners in het experiment iets nieuws leerden, wisten ze deze nieuwe kennis beter dan volwassenen te benutten en te combineren met bestaande kennis om nieuwe en originele oplossingen voor een probleem te vinden. De Nederlandse onderzoekers denken dat het tienerbrein door de grote verbouwing flexibeler wordt, waardoor jongeren zich wat beter kunnen aanpassen aan nieuwe situaties en uitdagingen.
Hoe dan ook, ook het tienerbrein zal ooit voltooid zijn. Het uitdunningsproces van overtollige hersencellen zal vertragen en er worden nieuwe verbindingen gelegd tussen hersengebieden als de frontale kwabben en het beloningscentrum.
Dit zal snel een einde maken aan het creatieve denken van tieners, maar aan de andere kant zullen de jongeren nu meer doordachte, verstandige keuzes kunnen maken – met minder kans op emotionele en soms gewelddadige aanvallen op hun niet-begrijpende ouders.
Tieners denken als mensen met hersenletsel | wibnet.nl - Wetenschap in Beeld
Read More
No comments:
Post a Comment