Bij half miljoen mensen met een verzwakte immuniteit werkt het coronavaccin niet goed - NRC

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Zwak immuunsysteem Bij mensen met een verstoord immuunsysteem werken vaccins minder goed. Studies moeten leiden tot oplossingen voor deze groep.

• Nienke Beintema

18 augustus 2021 om 20:32

Leestijd 3 minuten

Mensen laten zich vaccineren op de XL-locatie van de GGD Regio Utrecht in de Expo Houten. Foto Sander Koning

Twee op de drie mensen die een niertransplantatie hebben ondergaan, zijn na een coronavaccinatie onvoldoende tegen het virus beschermd. Dat is een van de resultaten uit een onderzoeksprogramma naar de werking van coronavaccins bij mensen met een verstoord immuunsysteem. Onderzoeksfinancier ZonMw en verschillende onderzoekscentra presenteerden dinsdag de eerste conclusies van dit programma.

Bij meer dan een half miljoen Nederlanders werkt het immuunsysteem niet goed. Het gaat bijvoorbeeld om mensen met een aangeboren afwijking aan het immuunsysteem, met bepaalde autoimmuunziekten, bloedgerelateerde aandoeningen, het syndroom van Down of hiv, kankerpatiënten die chemotherapie krijgen, of mensen die een orgaantransplantatie hebben ondergaan en daar afweeronderdrukkende medicijnen voor slikken. Deze mensen lopen een groter risico op een ernstig verloop van Covid-19.

De effectiviteit van coronavaccins was bij deze groepen nog niet eerder onderzocht: de fabrikanten doen hun medicijnstudies voornamelijk bij gezonde volwassenen. Maar de verwachting is dat mensen in deze groepen geen of weinig baat hebben bij coronavaccinatie. Deze week nog benadrukte RIVM-baas Jaap van Dissel het probleem van deze zogeheten ‘non-responders’, en zei: „Voor deze groep kunnen we niet iets specifieks doen.”

Intussen wordt daar wel aan gewerkt. ZonMw financiert, in opdracht van het ministerie van VWS, acht onderzoeksprojecten die zijn gericht op acht verschillende patiëntgroepen. In totaal is er 15,5 miljoen euro mee gemoeid. „De projecten zijn afgelopen januari gestart”, vertelt Daniël Warmerdam, programmacoördinator bij ZonMw. „De studies lopen nog door, maar we vinden het belangrijk om nu al de eerste resultaten bekend te maken. We werken nauw samen met het RIVM, VWS en de Gezondheidsraad om er zo snel mogelijk in de praktijk iets mee te kunnen.”

Unieke aanpak

In andere landen lopen vergelijkbare studies. „Maar uniek aan onze aanpak is dat wij bij al deze projecten dezelfde onderzoeksmethoden gebruiken”, vertelt Warmerdam. „Daardoor kun je de resultaten van de projecten onderling vergelijken, ook met de studies bij gezonde mensen. Zo heb je in feite grotere onderzoeksgroepen tot je beschikking.”

Niet alleen het nierproject liet zien dat veel mensen slecht beschermd zijn na twee coronavaccinaties. „Na longtransplantatie is de bescherming ook slecht”, vat Warmerdam samen. „Ook mensen met ernstige aangeboren immuunafwijkingen zijn nauwelijks beschermd. Bij bloedziekten was het beeld divers. En van de studies bij kankerpatiënten en mensen met autoimmuunziekten, Downsyndroom en hiv wachten we nog op de eerste resultaten.”

Sterfte aan Covid-19 is onder nierpatiënten drie- tot vijfmaal hoger

Jan-Stephan Sanders, internist-nefroloog (nierkundige) bij het UMC Groningen, leidt het onderzoek bij nierpatiënten. „In Nederland zijn er 60.000 mensen met nierfalen”, vertelt hij. „Dat zijn mensen bij wie de nieren voor minder dan 30 procent hun werk doen. Van hen zijn er 6.000 mensen die regelmatig nierdialyse krijgen, en 12.000 mensen die een niertransplantatie hebben ondergaan. In deze groepen is de sterfte aan Covid-19 drie- tot vijfmaal hoger dan bij gezonde mensen. Juist daarom is het zo belangrijk dat deze patiënten een goedwerkend vaccin krijgen.”

Het nieronderzoek bestaat uit vier onderdelen. Ten eerste volgen de onderzoekers gevaccineerde nierdialyse- en -transplantatiepatiënten gedurende langere tijd, om te kijken of zij wel of niet Covid-19 krijgen, en zo ja, in welke mate. Een ander onderdeel is een zogeheten immuunresponsstudie. Daarbij kijken de onderzoekers hoe het immuunsysteem reageert op het vaccin, in dit geval dat van fabrikant Moderna. Artsen uit Groningen, Rotterdam, Nijmegen en Amsterdam onderzochten bij enkele honderden mensen met nierfalen, nierdialyse of een niertransplantatie en bij vierhonderd gezonde controlepersonen hoeveel antistoffen en afweercellen zij vier weken na hun tweede vaccinatie in hun bloed hadden. „In de controlegroep en in de nierfalengroep had iedereen een antistoffenrespons”, vertelt Sanders. „In de dialysegroep vertoonde 98 procent een immuunrespons. In de transplantatiegroep was dat slechts 57 procent.”

In een verdere test onderzochten de artsen of de hoeveelheid antistoffen in het bloed van de proefpersonen voldoende was om het coronavirus ook daadwerkelijk te neutraliseren. „Dat doen we met een labtest waarin we kijken hoe goed de antistoffen zich hechten aan de virusdeeltjes”, vertelt Sanders. „Bij mensen met nierfalen en nierdialyse was het neutraliserende effect over het algemeen goed. Dus áls deze mensen een immuunrespons vertoonden, dan was die effectief. Maar van alle niertransplantatiepatiënten had slechts 33 procent een goede respons.”

Derde vaccinatie

Wat zijn dan mogelijke oplossingen voor deze patiënten? „We kunnen deze mensen een booster geven: een derde vaccinatie”, antwoordt Sanders. „In het New England Journal of Medicine stond onlangs een studie die liet zien dat een derde dosis bij nierpatiënten een toename veroorzaakt in het aantal antistoffen. Maar nadien was 45 procent nog steeds onvoldoende beschermd. Wij willen daarom ook andere opties onderzoeken.”

Patiënten die een bepaald afweeronderdrukkend medicijn slikken, zouden die behandeling bijvoorbeeld tijdelijk kunnen onderbreken. „Maar dat willen we eerst heel goed onderzoeken, want dat moet wel veilig zijn”, aldus de Groningse nierdeskundige. Deze patiënten slikken deze medicijnen immers om te voorkomen dat zij het nieuwe orgaan afstoten. Sanders: „En we willen kijken wat er gebeurt als je deze mensen een combinatie van vaccins toedient.” Er zijn steeds meer aanwijzingen dat een combinatie van vaccins effectiever is dan tweemaal hetzelfde vaccin toedienen. Sanders: „Intussen blijven we de mensen voorlichten: laat je vooral wél vaccineren, en blijf voorzichtig.”

Het ZonMw-programma loopt nu zes maanden. Na twaalf maanden worden veel van de metingen nog eens herhaald. De studie naar de effectiviteit van de vaccins bij niertransplantatiepatiënten loopt in elk geval nog 2,5 jaar door. „Covid-19 zal dan niet weg zijn, en er zullen zeker nieuwe vragen zijn”, zegt Sanders. „Maar ik denk dat we dan een heel stuk verder zijn.”

Lees ook: Noodmedicijn voor mensen met zwakke afweer tegen corona

Ook Warmerdam van ZonMw denkt dat er nieuwe vragen zullen blijven opduiken. „Hoe lang blijven de antistoffen bijvoorbeeld in het bloed?”, merkt hij op. „Dat weten we ook nog niet voor de gezonde populatie. En naast extra vaccinaties onderzoeken we ook andere opties, niet alleen bij nierpatiënten maar ook in de andere groepen. Je kunt mensen bijvoorbeeld antistoffen toedienen die je hebt gezuiverd uit het bloed van genezen Covid-19-patiënten.”

Ook benadrukt ZonMw het belang van voorlichting. „We hopen dat zo veel mogelijk Nederlanders zich laten vaccineren”, zegt Warmerdam. „Ja, gevaccineerde mensen kunnen het virus nog bij zich dragen, maar wel veel minder. Hoe meer mensen gevaccineerd zijn, hoe minder virus er circuleert en hoe beter deze kwetsbare groepen zijn beschermd.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC in de ochtend van 19 augustus 2021

Adblock test (Why?)

Bij half miljoen mensen met een verzwakte immuniteit werkt het coronavaccin niet goed - NRC
Read More