‘Van het licht naar de schaduw’, zo typeerden journalisten van de Franse krant Le Monde vier jaar geleden het verval van de gelauwerde viroloog. Ze zochten hem op, thuis in Neuilly sur Seine, vlakbij Parijs, maar moesten vooraf via de mail beloven dat ze geen lobbyisten waren voor de farmaceutische industrie. Hij was een compleet ander mens geworden, merkten ze. Luc Montagnier, de erudiete en welbespraakte Nobelprijswinnaar was veranderd in een boze, achterdochtige man, beschimpt door zijn collega’s vanwege zijn onwetenschappelijke opvattingen.
Montagnier, die vorige week dinsdag op 89-jarige leeftijd overleed, heeft een van de grootste wetenschappelijke doorbraken van de 20ste eeuw op zijn naam staan: de ontdekking van hiv, het virus dat aids veroorzaakt. In mei 1983 schreef hij samen met zijn rechterhand Françoise Barré-Sinoussi in vakblad Science dat ze uit de lymfeklier van een jonge aidspatiënt een onbekend virus hadden weten te isoleren. De wereld was toen al twee jaar in de greep van een mysterieuze, dodelijke ziekte die vooral onder homomannen rondging. Er was geen diagnose, geen test, laat staan een medicijn. De ontdekking van de virologen bij het Institut Pasteur in Parijs zou leiden tot de ontwikkeling van een bloedtest en de komst van virusremmers.
Lab in garage
De inspiratie voor zijn carrière kreeg Montagnier in het geïmproviseerde chemische lab in de garage van zijn vader, accountant in een klein Frans dorpje. Hij wilde, vertelde hij eens in een interview, ‘de wereld uitleggen met behulp van de wetenschap’. Die missie bracht hem roem, maar ook stevige controverses. Aanvankelijk buiten zijn schuld.
Een jaar na de Franse publicatie kwam de Amerikaanse biomedisch onderzoeker Robert Gallo met de claim dat hij toch echt het virus had ontdekt dat aids veroorzaakt. Dat wetenschappelijke dispuut leidde zelfs tot een juridische strijd over de royalty’s van hiv-testen.
Totdat Gallo moest toegeven dat het virus dat hij claimde als zijn eigen ontdekking hem gewoon was toegestuurd door het lab van collega Montagnier. In 1994 werd de buit verdeeld en tekenden de Amerikaanse en de Franse president een overeenkomst waarbij ze de inkomsten uit het patent op hiv-testen verdeelden. De twee topwetenschappers kwamen in 2002 met een gezamenlijke verklaring: Montagnier had hiv ontdekt, maar Gallo had aan het licht gebracht dat het virus aids veroorzaakt.
Hoogleraar en hiv-onderzoeker Peter Reiss herinnert zich zijn ontmoeting met de beide wetenschappers, op een klein congres waar hij als jonge onderzoeker een voordracht mocht houden. Daarna zat hij met ze aan tafel tijdens de lunch. ‘Waar we het over hebben gehad weet ik niet meer, maar één ding is me bijgebleven: wat een ijdele mannen.’
De tweedracht laaide nog even op toen Gallo in 2008 werd overgeslagen en de Nobelprijs voor de geneeskunde werd toegekend aan het Franse koppel Montagnier en Barré-Sinoussi. Toen Reiss in 2012 tijdens de internationale aidsconferentie met een groep onderzoekers werd uitgenodigd door president Obama maakte hij in het Witte Huis een foto van Gallo, in gesprek met Barré-Sinoussi. ‘Toen ik haar later de foto liet zien, zei ze: waar denk je dat het over ging? Wéér over de Nobelprijs en hoe onterecht het was dat hij die niet had gekregen.’
Controversiële uitspraken
De carrière van Montagnier maakte een eigenaardige draai toen hij langzaam begon weg te drijven van de wetenschap, met uitspraken waarbij hij de basisprincipes van zijn vakgebied volkomen uit het oog verloor. Vanaf dat moment ontstond de opschudding door eigen toedoen. Het jaar na de Nobelprijs verkondigde hij dat patiënten met een sterk immuunsysteem binnen een paar weken van hiv af kunnen zijn en dat de juiste voeding een hiv-infectie kan voorkomen.
Hij beweerde dat water een geheugen heeft en dat dna elektromagnetische straling uit kan zenden. In 2012 veroorzaakte hij rumoer onder wetenschappers door op een congres te suggereren dat antibiotica succesvol konden zijn tegen autisme. Vijf jaar later keerde hij zich tegen de verplichte kindervaccinaties, omdat die verantwoordelijk zouden zijn voor wiegendood. Het kwam hem op een publiekelijke aanklacht te staan van ruim honderd academische artsen. ‘Wij kunnen niet accepteren dat een van onze collega’s zijn Nobelprijs gebruikt om, buiten zijn vakgebied, boodschappen te verspreiden die gevaarlijk zijn voor de volksgezondheid’, schreven ze.
Vorig jaar beweerde hij dat het coronavirus in een lab in elkaar was geknutseld en noemde hij de coronavaccins een ‘onacceptabele vergissing’, omdat die nieuwe varianten van het virus zouden veroorzaken.
Bijdrage aan wetenschap blijft overeind
‘Wat hem heeft bezield, is me een raadsel’, zegt microbioloog Roel Coutinho, pionier op het gebied van hiv-onderzoek en -bestrijding. Coutinho leerde Montagnier kennen in 1992 toen het internationale aidscongres in Amsterdam werd georganiseerd, en merkte toen al dat de Fransman een hang had naar een controversiële hiv-theorie die toen de ronde deed. ‘Dat juist hij, als topwetenschapper, zulke wonderlijke ideeën ging verkondigen, is lastig te begrijpen. En ook schadelijk. Als Nobelprijswinnaar had hij veel gezag.’
Reiss: ‘Als je degelijk experimenteel werk hebt gedaan, zoals hij, dan weet je hoe de wetenschap werkt, dat je een hypothese formuleert en die moet toetsen. Hoe heeft hij zo kunnen ontsporen?’
Welke kant van de viroloog blijft in herinnering? Het Institut Pasteur, lange tijd de thuisbasis van Montagnier, schreef na zijn dood dat de hoogleraar in de laatste jaren van zijn leven weliswaar behoorlijk wat onwetenschappelijke ideeën had verkondigd maar dat zijn carrière de geschiedenis van het Franse wetenschappelijk onderzoek heeft gemarkeerd. ‘Hij was altijd controversieel’, zei de Amerikaanse hiv en aids-deskundige Donald Francis in The New York Times, ‘maar ik had groot respect voor zijn onderzoeksteam.’ Zijn enorme bijdrage aan de wetenschap blijft overeind, zegt Coutinho: ‘Die eer verdient hij.’
Drie keer Luc Montagnier
Montagnier werd in 1994 gelauwerd door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen met de Heinekenprijs voor de Geneeskunde.
Het was de afdeling van Montagnier die hiv ontdekte maar verreweg het meeste werk is gedaan door viroloog Françoise Barré-Sinoussi, schreef het Institut Pasteur dit weekend in een korte terugblik.
Het bericht van zijn overlijden, op dinsdag, werd woensdagochtend als eerste gemeld door de complot-website FranceSoir, maar geen enkele officiële bron kon dat bevestigen. De Franse media brachten het nieuws pas donderdagmiddag, nadat de burgemeester van de woonplaats van Montagnier de overlijdensverklaring had gezien.
Franse Nobelprijswinnaar ontdekte hiv, dreef weg van de wetenschap en eindigde als antivaxer - Volkskrant
Read More
No comments:
Post a Comment