Als de dagen korter worden, heeft Eva-Louise van der Spek (28) last van vermoeidheid. Ze komt moeilijker haar bed uit, start de dag niet lekker en zit ook de rest van de dag minder goed in haar vel. Ze slikt dan vitamine D, en sinds een paar jaar gebruikt ze 's morgens een daglichtlamp. "Die zet ik aan tijdens mijn gezichtsroutine. Dan zit ik er zeker 10 minuten voor. Ik word daardoor beter wakker en ben de rest van de dag fitter en vrolijker."
Wat is een herfstdip of winterdepressie?
Een 'seasonal affective disorder (SAD)', zoals beide fenomenen in het Engels veelzeggend worden genoemd, ontstaat doordat het daglicht in de winter en herfst zwakker is, het minder lang licht is en de zon later opkomt. Bij mensen die last hebben van een herfstdip of winterdepressie blijft het lichaam op donkere dagen melatonine aanmaken – het hormoon dat de slaapbehoefte reguleert. Daardoor blijft iemand slaperig, vermoeid en soms somber.
Ongeveer 3 procent van de Nederlanders heeft last van een winterdepressie, blijkt uit cijfers van het UMC Groningen. Zo'n 8 procent van de Nederlanders heeft last van een herfstdip of winterblues, een mildere versie van een winterdepressie.
Mensen met een herfstdip of winterblues hebben in het najaar en/of de winter vooral last van vermoeidheid, veel willen slapen en veel willen eten, net als dieren kort voor hun winterslaap. Bij een winterdepressie komen daar somberheid en soms zelfs het leven niet meer zien zitten bij. Een belangrijke voorwaarde voor de diagnose winterdepressie is dat de klachten elk jaar terugkomen.
Daglichtlampen, je hoort er veel over in deze periode. Maar helpen ze echt en zo ja, waar moet je op letten? "Ze werken zeker", zegt Ybe Meesters. Hij is klinisch psycholoog en hoofd van de polikliniek winterdepressie van het UMC Groningen. Op de polikliniek behandelen ze al 30 jaar mensen met grote daglichtlampen. "Mensen die door de ernst van hun depressie soms zelfs werden opgenomen, kunnen door lichttherapie maatschappelijk actief blijven."
Eén week lichttherapie
"In een programma volgen we mensen die de diagnose winterdepressie hebben gekregen vanaf september. Zodra hun klachten beginnen, geven we hen één week lichttherapie; vijf dagen op rij drie kwartier voor zo'n lamp. Twee op de drie patiënten zijn binnen een week van hun klachten af, en die klachten komen de rest van het jaar bij de meesten niet meer terug."
Eva-Louise gebruikt de lamp niet één week per jaar, maar wanneer ze het nodig vindt. "Hij staat klaar, dus ik hoef alleen maar de stekker in het stopcontact te steken. Dat is een kleine moeite. Ik gebruik hem in de herfst en winter een paar keer per week, als ik een boost nodig heb. Het werkt bij mij heel snel, als ik hem gebruik heb ik snel meer energie en meer zin om aan de dag te beginnen."
Biologisch ritme verstoord
Hoe het werkt? Doordat er in de herfst en winter minder licht is, raakt het biologische ritme van mensen met een winterdepressie of herfstdip verstoord. Een daglichtlamp corrigeert dat door sterk licht, waaruit ultraviolet licht is weggefilterd, rechtstreeks op het netvlies te laten vallen. Daarvoor moet je recht of schuin voor zo'n speciale daglichtlamp zitten, zoals Eva-Louise doet tijdens het opbrengen van haar make-up. Een gewone, sterke lamp volstaat niet, waarschuwt Meesters. "Dat er geen UV-licht in zit, is belangrijk. Dat beschadigt je ogen."
Het maakt dan niet uit of je thuis een daglichtlamp hebt, of dat je voor lichttherapie naar het ziekenhuis gaat. Meesters: "Het grootste verschil is dat de lampen in het ziekenhuis heel groot zijn, dus je ontkomt er niet aan om erin te kijken. Als je thuis een lamp hebt, dan heb je meer discipline nodig om er regelmatig echt in te kijken. Ik adviseer mensen om niet in die tijd op hun telefoon te kijken, we weten dat hun aandacht daar zo door wordt opgeslokt dat ze vergeten op te kijken. Maar lees bijvoorbeeld een boek en kijk aan het eind van elke pagina even in de lamp."
Waar moet een daglichtlamp aan voldoen?
Een simpele zoekopdracht in Google levert duizenden resultaten op met zeer uiteenlopende prijzen: van een daglichtlamp van nog geen 6 euro tot exemplaren van meer dan 400 euro. "Zoveel hoef je er echt niet aan uit te geven", zegt Meesters. Volgens hem zijn er prima lampen te koop voor rond de 100 euro.
Er zijn twee belangrijke eigenschappen waar je bij de aanschaf op moet letten:
- De lamp moet een lichtsterkte van minstens 10.000 lux hebben
- Er mag geen ultraviolet licht in zitten
Verder is een grotere lamp beter, zegt Meesters, omdat dan de kans het grootst is dat het licht op je ogen valt, ook als je wordt afgeleid door dingen die om je heen gebeuren. "Maar als je genoeg zelfdiscipline hebt om elke minuut even echt in het licht te kijken, dan volstaat een kleinere lamp ook."
Overigens adviseert Meesters om met serieuze klachten zoals een winterdepressie altijd naar de huisarts te gaan in plaats van zelf een lamp te kopen. "Die kan je in de gaten houden en op tijd doorverwijzen als dat nodig is. En sommige mensen hebben naast een daglichtlamp medicijnen nodig. Anderen hebben een contra-indicatie, bijvoorbeeld een bepaalde oogziekte, waardoor een daglichtlamp schade kan aanrichten. Alleen een huisarts kan je dat vertellen."
Die discipline is waar het Inge de Weerd (31) aan ontbreekt, vertelt ze. Zij heeft een daglichtlamp geprobeerd omdat er in de herfst en winter niets uit haar handen komt. "Uit bed komen kost me moeite, en als het 's avonds donker is dan kom ik niet van de bank af, terwijl ik in de zomer 's avonds afspraken maak, leuke dingen doe en van alles oppak."
Niet genoeg geduld
Maar het geduld om 20 minuten voor zo'n lamp te zitten, daar ontbreekt het aan bij Inge, die in 2018 / '19 een burn-out had. "Toen ik in 2019 weer een winterdepressie had, hoorde ik veel positieve verhalen over daglichtlampen. Dus dat wilde ik ook weleens proberen. Maar ik ben altijd van alles tegelijk aan het doen, ik kan mezelf er niet toe zetten om lang genoeg voor de lamp te gaan zitten. Dat past ook wel bij die burn-out natuurlijk."
Inge gaat in plaats daarvan vaak wandelen als het mooi weer is. "Zodra de zon schijnt, ga ik naar buiten. Ik werkte de afgelopen jaren op kantoor bij de GGD, maar tegenwoordig werk ik drie dagen per week vanuit huis, dus ik kan mijn eigen tijd indelen. Als het regent blijf ik thuis, maar als het mooi weer is dan loop ik naar het bos. Dat werkt heel goed voor mij."
Ook Eva-Louise wandelt graag. Ze moet ook wel, want ze heeft een hond. "En voor die tijd deed ik alsof ik een hond had, dan ging ik 's morgens toch gewoon een minuut of 20 naar buiten."
's Morgens wandelen
Het is ook het advies dat Meesters patiënten geeft. "Een daglichtlamp werkt goed, maar 's morgens als het licht is een half uur wandelen is nog beter. Van bewegen weten we natuurlijk dat het een positief effect heeft op heel veel aspecten van de gezondheid, ook op het gemoed. En ochtendlicht is het effectiefst, ook op een grijze dag is het licht buiten dan sterker dan binnen." Het enige wat je tijdens het wandelen niet moet doen, is een zonnebril opzetten. "Die filtert het licht dat je nodig hebt."
Inge denkt er daarnaast over na om een daglichtbril aan te schaffen. Die zou hetzelfde werken als een daglichtlamp, maar doordat hij op je hoofd staat, word je niet beperkt in je bewegingsvrijheid. "Maar het effect van die brillen is nog niet wetenschappelijk onderzocht", waarschuwt Meesters. "Misschien werken ze, misschien niet. We weten het simpelweg nog niet."
Niet onder de zonnebank
Wat in elk geval geen goede oplossing is, is de zonnebank. "Veel mensen vragen daarnaar", zegt Meesters. "Maar zonnebanken moeten het hebben van UV-licht om te zorgen dat mensen bruin worden. En je krijgt daar als het goed is dopjes op je ogen waardoor het licht niet in je ogen komt." Ook daglichtlampen ter grootte van een iPhone werken niet voldoende, waarschuwt hij. "Die werden een tijd lang verkocht, maar de lichtsterkte daarvan is te laag en je kijkt eroverheen of erlangs, waardoor het licht dat er is ook nog eens onvoldoende op je netvlies valt."
Meesters heeft dus een paar adviezen: ga wandelen als het 's morgens licht is, en/of schaf een daglichtlamp aan. En ga bij het vermoeden van een depressie altijd eerst naar de huisarts.
Inge heeft er nog één, die in elk geval voor haar goed werkt: "Bedenken dat het in de lente weer over is. Daarom vind ik de term depressie ook nog lastig, ik gebruik liever de Engelse term SAD, dat dekt de lading volgens mij het best. Mensen die depressief zijn, zien vaak niet dat het weer beter kan gaan. Ik weet: over vijf maanden is het maart, dan heb ik sowieso weer de energie om leuke dingen te doen."
Daglichtlamp tegen winterdepressie of herfstdip? 'De duurste is zeker niet nodig' - RTL Boulevard
Read More
No comments:
Post a Comment