Hoe ziet die kankeratlas eruit?
Het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) presenteert dinsdag een greep uit 24 landkaarten, veelal bonte lappendekens. Kleuren markeren of een bepaalde vorm van kanker in een gebied vaker (rood), even vaak (geel) of minder vaak (blauw) voorkomt dan op basis van het Nederlandse gemiddelde kan worden verwacht. De cijfers zijn gecorrigeerd voor leeftijd en bevolkingsaantal, want kanker is een ouderdomsziekte en anders zouden vergrijsde en stedelijke gebieden altijd rood kleuren. De cijfers zijn gebaseerd op het aantal diagnoses in de periode 2011-2020.
Zijn de verschillen groot?
Bij onder meer borstkanker en darmkanker is de kaart van Nederland bijna volledig geel: daar is nauwelijks variatie zichtbaar. Maar longkanker komt relatief meer voor in onder meer Amsterdam-Noord, Lelystad, Noordoost-Groningen en steden in Brabant. Diagnoses van melanoom, een agressieve vorm van huidkanker, worden vaker in de kustgebieden gesteld. Rondom staalfabrikant Tata Steel in Kennemerland komt meer kanker voor dan gemiddeld, vooral longkanker. En prostaatkanker kent opmerkelijke uitschieters in onder meer Volendam, het West-Friese Blokker en een aantal regio’s in Zuid-Friesland.
Geeft de atlas ook een verklaring?
Gebruikers van de atlas krijgen uitleg over de factoren die mogelijk een rol hebben gespeeld. Die hebben vaak met ongezond gedrag te maken. Van alle kankergevallen is 30 procent toe te schrijven aan leefstijl. Zo komt longkanker vaker voor in wijken met een lage sociaal-economische status waar veel wordt of is gerookt, verduidelijkt Valery Lemmens, bestuurslid van het IKNL en hoogleraar kankersurveillance in Rotterdam. De grote regionale verschillen bij prostaatkanker zouden volgens het IKNL weleens te maken kunnen hebben met de grote variatie in het gebruik van een psa-test, een test waarmee prostaatkanker kan worden opgespoord. In gebieden waar die test vaker door artsen wordt ingezet, wordt meer prostaatkanker gevonden, maar daarbij worden ook gevallen ontdekt die geen probleem opleveren omdat de ziekte maar langzaam groeit.
Zijn er ook variaties die niet te verklaren vallen?
Slokdarmkanker bijvoorbeeld komt vaker voor in de drie noordelijke provincies, terwijl Zuid-Limburg blauw kleurt. Bekend is dat bij het ontstaan van dat kankertype overgewicht een rol speelt, maar Friezen en Groningers zijn niet vaker te zwaar dan Limburgers. Lemmens: ‘Er moeten dus andere risicofactoren een rol spelen, maar we hebben nog geen idee welke.’
Wat kan de burger met de atlas?
Voor wetenschappers bieden de kaarten voldoende aanknopingspunten voor onderzoek, denkt Lemmens, en beleidsmakers worden mogelijk aan het denken gezet over preventiemaatregelen. Maar ook burgers kunnen er hun voordeel mee doen, denkt hij. ‘Wij willen met de atlas duidelijk maken dat je het risico op kanker vaak zelf kunt beïnvloeden, met een gezonde leefstijl. Als we een maatschappelijke discussie willen voeren over risicofactoren en kankerpreventie, dan moeten we iedereen de beschikking geven over relevante informatie. De gegevens over de variatie in kankerdiagnoses zijn er, ik vind dat mensen daar recht op hebben en dat we die niet moeten reserveren voor onderzoekers.’
Kan een rode wijk, met veel kankerdiagnoses, bewoners juist geen schrik aanjagen?
De cijfers zeggen niets over het individuele risico op kanker, benadrukt het IKNL, ze geven alleen weer hoe vaak in tien jaar tijd in een bepaalde wijk kanker is vastgesteld. Soms, zegt Lemmens, kan de informatie burgers juist geruststellen. ‘Wij krijgen geregeld vragen van mensen die bezorgd zijn, bijvoorbeeld omdat de halve straat kanker heeft. Dan denken ze dat de fabriek verderop de oorzaak is of de vuilnisbelt. In zo’n atlas kunnen ze voortaan zien of hun zorgen terecht zijn. Vaak hebben de vele kankerdiagnoses vooral te maken met de ouderdom van de wijkbewoners.’
Mesothelioom (asbestkanker)
Bij geen enkele andere vorm van kanker in de atlas springt de oorzaak zo in het oog als bij mesothelioom, een vorm van kanker die ontstaat in de dunne vliezen om organen. Verreweg de belangrijkste oorzaak is contact met asbest: inademing van asbestvezels kan tot grote schade leiden, meestal in het longvlies. De prognose is slecht, tweederde van de patiënten overlijdt binnen een jaar na diagnose.
Het gebruik van asbest is sinds 1993 grotendeels verboden, maar de blootstelling in het verleden heeft nog altijd gevolgen; asbestkanker ontstaat gemiddeld pas veertig jaar later. Dat is pijnlijk zichtbaar in de atlas, waar alleen de regio’s rood kleuren die zich bevinden in de buurt van (voormalige) bouwplaatsen, zware industrie of scheepswerven. Zo is het aantal diagnoses van asbestkanker in en om het Overijsselse Goor, zetel van de voormalige asbestverwerker Eternit, twee keer zo hoog als het landelijk gemiddelde. Ook de havengebieden van Zeeland, Noord-en Zuid-Holland, waar in het verleden asbest in de scheepsbouw werd gebruikt, tellen relatief gezien veel patiënten bij wie mesothelioom is vastgesteld.
Het gaat meestal om mannen, maar opmerkelijk genoeg worden in sommige regio’s ook vrouwen getroffen. Zij kwamen in aanraking met de asbest bijvoorbeeld doordat hun mannen de vezels in hun kleding mee naar huis droegen (en zij hun overalls uitklopten of wasten).
Baarmoederhalskanker
De kaart laat een opmerkelijke tweedeling zien, waarbij in veel regio’s in het oosten en zuidoosten van Nederland het aantal diagnoses tot ruim 30 procent lager is dan het landelijke gemiddelde. Leg er een andere kaart naast, die van de deelname aan het bevolkingsonderzoek en een deel van de verklaring dringt zich op: in de blauwe gebieden laten meer vrouwen regelmatig een uitstrijkje maken waarmee voorstadia van kanker kunnen worden gevonden. De deelname ligt er ruim boven de 60 procent, terwijl die in veel grote steden blijft steken op amper 40 procent.
Zeeuws-Vlaanderen en een aantal andere grensregio’s zijn spelbreker: daar gaan patiënten vaak naar Belgische en Duitse ziekenhuizen, waardoor het alleen maar lijkt alsof daar minder kanker voorkomt.
Baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door het seksueel overdraagbare hpv-virus. Er zijn geen aanwijzingen, schrijft het IKNL, dat er in de roodgekleurde gebieden vaker langdurige hpv-infecties voorkomen. De meeste vrouwen raken wel een keer besmet met het virus, dat meestal door het lichaam zelf weer wordt opgeruimd.
Sinds 2010 kunnen meisjes (en sinds kort ook jongens) zich laten vaccineren tegen hpv. Het ligt voor de hand om de verschillen op de kaart ook in verband te brengen met de vaccinatiegraad; het animo voor die vaccinatie verschilt namelijk behoorlijk per regio. Maar het is nog te vroeg om een effect te zien van de vaccins: áls een hpv-infectie tot baarmoederhalskanker leidt, dan gaat daar tien tot vijftien jaar overheen.
Melanoom
De kaart kleurt vooral rood in de Noord-Hollandse kustgebieden waar tot ruim 60 procent meer melanoom voorkomt dan het landelijke gemiddelde. Maar ook aan de Zuid-Hollandse en Zeeuwse kust is het aantal diagnoses hoger. Aan de westkant van Amsterdam en Rotterdam en in de Haagse Schilderswijk daarentegen is het aantal patiënten met een melanoom tot wel 50 procent lager dan gemiddeld. Huidkanker is de kankersoort die, met ruim 66 duizend diagnoses per jaar, het meeste voorkomt in Nederland. Melanoom is de meest dodelijke variant, die jaarlijks ruim zesduizend keer wordt vastgesteld.
De lappendeken aan kleuren op de kaart kan volgens het IKNL het beste worden verklaard door verschillen in zongedrag en huidtype. In de kuststrook verblijven de bewoners vermoedelijk vaker op het strand. Huidkanker wordt meestal veroorzaakt door te veel blootstelling aan uv-straling. Die straling kan schade aan het dna veroorzaken waardoor de celdeling op hol slaat. Wie als kind vaak is verbrand, heeft een groter risico om een melanoom te krijgen. Ook geregeld gebruik van de zonnebank vergroot de kans op huidkanker. Mensen met een licht huidtype zijn daarbij in het nadeel. Dat verklaart de blauwe kleuren in delen van de grote steden: het zijn wijken waar relatief veel mensen van kleur wonen.
Spreiding kankerdiagnoses in kaart: meer longkanker in kustgebieden en vaker asbestkanker rond zware industrie - Volkskrant
Read More
No comments:
Post a Comment