Afvallen met een pilletje of een spuitje, het leek een verre wensdroom voor iedereen die met obesitas of overtollig gewicht worstelt. Maar sinds kort is er een nieuw medicijn, Ozempic, dat spectaculair gewicht doet verliezen. Vaarwel dan, vakantiepens, papperige vetrolletjes, man boobs, blubberbillen en – soms waren ze toch handig – lillende love handles? Kunnen diëtisten, personal trainers en lifecoaches van allerlei slag maar beter naar een andere bezigheid uitkijken? We sprongen min of meer fluks van de weegschaal en zochten het voor u uit.
Ozempic is eigenlijk een medicijn tegen diabetes, maar is in een hogere dosis en onder de naam Wegovy ook als medicatie tegen obesitas verkrijgbaar. Een wekelijkse injectie levert na een jaar een gewichtsverlies van gemiddeld 10 tot 15 procent op. Sinds beroemdheden als Elon Musk pochten dat ze er in korte tijd flink mee afvielen en ook het TikTok-volkje het ontdekte, lijkt het hek van de dam. Voorlopig is Wegovy alleen in de VS, Denemarken en Noorwegen te koop, maar de fabrikant, het Deense Novo Nordisk, wil het tegen de zomer ook in andere landen introduceren. Volgens sommigen is de medicatie niet alleen nuttig voor ijdeltuiten als Kim Kardashian, die met Wegovy afviel om zich in de befaamde Marilyn Monroe-jurk te kunnen wringen, maar kan ze ook een oplossing zijn voor de wereldwijde obesitasepidemie. In maart stelde de Wereld Obesitas Federatie in een rapport dat tegen 2035 de helft van de wereldbevolking ouder dan 5 jaar met overgewicht zal kampen. Dat zou jaarlijks naar schatting 4.000 miljard dollar kosten, het equivalent van een coronapandemie.
Wegovy is slechts de voorbode van een resem nieuwe, nog beter werkende middelen die bij grote farmaspelers in de pijplijn zitten. Er is dan ook veel geld mee gemoeid: geschat wordt dat het tegen 2031 wereldwijd om een markt van meer dan 150 miljard dollar gaat. Ter vergelijking: die voor kankermedicijnen was in 2021 goed voor 185 miljard dollar.
Bart Van der Schueren (professor endocrinologie en obesitasexpert UZ Leuven): “Het is allemaal begonnen met de maagverkleiningen bij mensen met ernstige obesitas. Zij begonnen na de maagverkleining meer GLP-1 aan te maken, een hormoon dat een rol speelt bij het verzadigingsgevoel.
“Als we eten, spoort GLP-1 de alvleesklier aan om insuline te maken. Die stof houdt de bloedsuikerspiegel op peil, omdat te veel suiker in het bloed niet gezond is. Bij diabetespatiënten maakt het lichaam geen insuline aan of reageren de lichaamscellen er niet voldoende op. Dat noemen we respectievelijk diabetes type 1 en type 2.
“Bij mensen met obesitas en overgewicht werkt de insuline minder goed, omdat ze veel vet hebben. Cellen verbranden het liefst suiker, omdat dat de efficiëntste energiebron is, maar als er veel vet als brandstof ter beschikking is, zullen ze hoe dan ook minder suiker verbruiken. Om de suiker toch in de cellen te krijgen, zodat de suikerspiegel op peil blijft, moet meer insuline worden aangemaakt. Maar op een bepaald moment raken de cellen in de alvleesklier die insuline aanmaken zo overwerkt dat ze uitvallen, met diabetes type 2 als resultaat.
“Ozempic werkt op twee fronten: het zorgt ervoor dat je afvalt en dat de insuline die je zelf nog aanmaakt, beter werkt. Dat geldt uiteraard alleen voor patiënten die zelf nog insuline kunnen produceren. Net omdat je er ook gewicht mee verliest doordat je een verzadigd gevoel hebt, heeft Novo Nordisk het eveneens als medicatie tegen obesitas in de markt gezet.”
Hoe werkt Ozempic juist?
“Bij patiënten met diabetes type 2 of mensen met overgewicht werken verzadigingshormonen als GLP-1 om de een of andere reden niet meer zo goed. Met Ozempic krijgen ze er een extra dosis van. Er zit immers semaglutide in, een synthetische versie van het darmhormoon GLP-1. Het stimuleert net als GLP-1 de aanmaak van insuline.
“Een ander effect van GLP-1 en ook semaglutide is dat de maag langzamer leeg raakt, zodat men minder eet.
“Wat opvalt bij mensen met obesitas of overgewicht, is dat ze vaak zeggen dat ze nooit honger hebben, maar zich ook nooit verzadigd voelen. Er is bij hen iets mis met de perceptie van het verzadigings- en het hongergevoel. Normaal houdt je lichaam dat in evenwicht, zodat je gewicht stabiel blijft, maar bij die mensen is het evenwicht verstoord. Medicijnen als Ozempic herstellen dat.”
GLP-1 zou het lichaam ook aanzetten om vet af te breken.
“Het bewijs daarvoor is minder sluitend. Maar het mechanisme van de energieverbranding past zich wel aan, zodat er meer brandstof wordt verbruikt dan er binnenkomt. Daardoor verlies je ook gewicht.”
EEN KWART LICHTER
Houdt de behandeling meer in dan een wekelijks spuitje?
“Patiënten en zorgverleners moeten beseffen dat er ook iets aan de levensstijl gedaan moet worden. De patiënt moet evenwichtiger eten en meer bewegen. De bedoeling is dat je gezonder wordt. Als je semaglutide verkeerd gebruikt, val je niet op een gezonde manier af. En als je spiermassa kwijtraakt – en daar komt later nog het spierverlies bovenop als je veroudert – verhoogt dat het risico op valpartijen.
“Obesitas heeft ook veel verschillende oorzaken. Het heeft zeker te maken met een verstoring van de hormoonbalans, maar het kan ook het gevolg zijn van het gebruik van antidepressiva of andere medicatie.”
Bij vrouwen is er nog de complicerende factor van de menopauze. Die kan ook tot gewichtstoename leiden.
“Vrouwen komen in de menopauze 3 kilo bij. Gemiddeld, dus bij sommigen kan het heel wat meer zijn. De oorzaak is de bruuske daling van het energieverbruik doordat er plots geen oestrogeen (vrouwelijk geslachtshormoon, red.) meer wordt aangemaakt.”
Is het wel verstandig om Ozempic te gebruiken als je alleen maar enkele kilo’s kwijt wil? Aan de klinische studies namen alleen mensen met overgewicht deel. Bij mensen met een lager gewicht werd het niet systematisch getest.
“Dat klopt. Een ander punt is dat je het medicijn levenslang moet gebruiken. Maar we stellen vaak vast dat mensen er – niet zelden met het oog op een strandvakantie – mee beginnen, het twee à drie maanden inspuiten en dan stoppen. Ze komen opnieuw aan en hebben vaak een hoger gewicht dan ervoor. Dat komt omdat ze ook spiermassa zijn kwijtgeraakt. Daardoor verbruiken ze in rusttoestand minder energie en komen ze snel weer bij.
“Wij adviseren altijd om het geneesmiddel minstens een jaar te nemen – de klinische studies liepen ook 52 à 68 weken – en het dan langzaam af te bouwen. In dat jaar moet je ook iets aan je levensstijl doen, anders heeft het weinig nut. Als mensen wat gewicht kwijt zijn, proberen we de medicatie af te bouwen, maar de meesten kunnen toch niet makkelijk zonder.”
Net als in de VS wordt Ozempic ook bij ons al oneigenlijk gebruikt door mensen die wat slanker willen worden. De zich immer voor de wetenschap inzettende Lesley-Ann Poppe getuigde er in Play Café op Play4 over, en ze zei ook hoe weinig moeite het haar had gekost om het te pakken te krijgen.
“Er zullen ongetwijfeld artsen zijn die het niet zo nauw nemen met de regels en het af en toe voorschrijven aan mensen die het niet om medische redenen nodig hebben. Ik zou toch willen oproepen om dat niet te doen, ook niet voor mensen met obesitas, zonder ook de levensstijl onder handen te nemen. Anders ben je niet begaan met de gezondheid van de patiënt.”
Sommige gebruikers klaagden dat ze bijkwamen, nadat ze met de medicatie waren gestopt, terwijl toch duidelijk wordt aangegeven dat ze levenslang moet worden genomen.
“Dat bewijst nogmaals hoe belangrijk het is om je goed te informeren. Lesley-Ann Poppe was er na twee weken mee gestopt, omdat ze voortdurend misselijk was en moest overgeven. Dat soort verhalen creëert jammer genoeg veel verwarring. Het is een goed middel, op voorwaarde dat je het correct gebruikt.”
Ook een mogelijk neveneffect is dat bij wie in korte tijd veel afvalt, het gelaat invalt, waardoor je er ineens veel ouder uitziet.
“En dat had men natuurlijk niet verwacht (lacht). In het gezicht zit veel vet en als dat verdwijnt, krijg je een ingevallen gelaat. Dat kan een flinke teleurstelling zijn.”
Kortom, mensen met een normaal gewicht die willen afvallen, nemen het voorlopig beter niet?
“Ik zou adviseren om er niet mee te beginnen. Het is niet verstandig om aan die zeer complexe en delicate hormonale evenwichten te beginnen prutsen door crashdiëten te volgen of medicatie te nemen, simpelweg omdat je niet weet welke richting het zal uitgaan.
“Een aloud adagium in de geneeskunde luidt: ‘Primum non nocere.’ Doe bovenal geen kwaad. We willen altijd ingrijpen, terwijl we beter wat vaker niks zouden doen, omdat er geen probleem is. We zouden ons beter afvragen waarom sommige mensen met een normaal gewicht vinden dat ze 5 kilo te zwaar zijn, en waarom dat voor hen zo’n probleem is. En misschien moeten we platformen als Instagram, OnlyFans en TikTok eens kritischer bekijken: daar worden we de hele tijd gebombardeerd met totaal onrealistische schoonheidsbeelden. Je wordt diep ongelukkig als je daar te veel in meegaat. Die medicatie kan een hulpmiddel zijn om op gewicht te blijven, maar je moet die mensen vooral eens duidelijk maken dat ze er ook goed uitzien als ze 5 kilo zwaarder wegen.”
Farmagigant Eli Lilly lanceert binnenkort Mounjaro, een middel dat in studies een gemiddeld gewichtsverlies van liefst 20 procent opleverde. En bij de concurrenten Amgen, AstraZeneca en Pfizer zitten nog andere vermageringsmiddelen in de pijplijn.
“Mounjaro heeft een andere werkzame stof dan Ozempic en Wegovy, meer bepaald tirzepatide. Die molecule imiteert naast GLP-1 nog een ander hormoon. Wellicht zijn er middelen op komst die nog meer hormonen combineren en dus nog beter werken, maar de huidige zijn nu al zeer efficiënt. Patiënten met obesitas tot 30 procent gewicht doen verliezen kon vroeger alleen met een chirurgische ingreep. Met Mounjaro kun je sommigen 20 à 25 procent doen verliezen. Dat is de grote gamechanger. Als je Mounjaro en ook semaglutide blijft nemen, behoud je bovendien dat lagere gewicht.”
Ook die middelen hebben wel nogal wat bijwerkingen.
“Het gaat dan om misselijkheid, vermoeidheid, diarree of constipatie, uitdroging en soms braakneigingen. Maar als je de dosis langzaam opbouwt, vallen die bijwerkingen goed mee. Amper een paar procent van de gebruikers moet de medicatie stopzetten wegens de bijwerkingen.
“Een aanpassing van het eetpatroon helpt ook. Veel mensen eten te snel en drinken ook bij hun maaltijd, en als de maag door de medicatie veel langzamer leeg raakt, kan dat problemen geven. Vet of pikant voedsel vermijd je ook beter.”
Nog een laatste bijwerking: semaglutide zou het risico op een alvleesklierontsteking en schildklierkanker verhogen.
“Het verhoogde risico op schildklierkanker bleek uit een studie met muizen, maar die reageren anders op GLP-1. Daar hoeven we ons dus weinig zorgen over te maken.
“Wat de alvleesklierontsteking betreft: als je flink afvalt, scheidt de lever vet af en krijg je meer galafvoer, wat tot galstenen kan leiden. Als die de alvleesklier verstoppen, heb je een ontsteking. Men is intussen wel minder overtuigd van een mogelijk verband met semaglutide, want type 2-diabeten en mensen met obesitas lopen sowieso een hoger risico op een alvleesklierontsteking.”
ALARMSIGNAAL
Goedkoop zijn al die medicijnen niet: in de VS kost een behandeling 900 tot 1.350 dollar per maand.
“Bij ons kosten ze nu al veel minder. Diabetespatiënten krijgen Ozempic door de ziekteverzekering terugbetaald als ze een bodymassindex van meer dan 30 hebben (de drempel voor obesitas, vanaf 25 is er overgewicht, red.). Maar wanneer semaglutide tegen obesitas wordt voorgeschreven, kost een behandeling nog altijd ongeveer 200 euro per maand. Dat is niet weinig.”
Het mag wel als behandeling voor obesitas worden voorgeschreven, maar dan wordt het niet terugbetaald?
“Het Europees Geneesmiddelenbureau heeft semaglutide in 2015 geregistreerd voor de behandeling van obesitas, maar Novo Nordisk heeft het alleen nog maar in de VS, Denemarken en Noorwegen op de markt gebracht, omdat ze de enorme vraag niet aankunnen. Nu het middel zo massaal wordt gebruikt, kan de producent moeilijk inschatten hoeveel doses er nodig zijn en kunnen er tekorten ontstaan.
“Als ze de productie kunnen opschalen (er wordt een nieuwe fabriek gebouwd, red.), zal Wegovy ook hier als middel tegen obesitas verkrijgbaar zijn. De toestemming om het in Europa op de markt te brengen, heeft de fabrikant al.”
Zullen artsen het dan voorschrijven als middel tegen obesitas?
“Ik zie niet in waarom je obesitas wel zou behandelen als iemand diabetes type 2 heeft, maar niet als hij door zijn obesitas sterk in zijn bewegingsvrijheid beperkt is of met ernstige rugklachten kampt.
“Diabetes of obesitas behandelen komt bijna op hetzelfde neer, omdat ze aan elkaar gelinkt zijn: 90 procent van de patiënten met diabetes type 2 heeft ook overgewicht of obesitas. Eigenlijk is diabetes type 2 gewoon een complicatie van obesitas. Als je het ene behandelt, behandel je ook het andere. Als iemand met zwaarlijvigheid 5 à 10 procent vermagert, zal ook de diabetes sterk verbeteren. En al helemaal als die 20 à 30 procent afvalt.”
De wetenschappelijke inzichten over obesitas en gewichtsverlies zijn danig geëvolueerd. Zo is er meer bewijs dat iedereen een soort natuurlijk gewicht heeft dat moeilijk te wijzigen is. Als iemand sterk afvalt, zal het lichaam er alles aan doen om opnieuw het oorspronkelijke gewicht te bereiken, alsof het ‘weet’ hoeveel het zou moeten wegen. Daarom ook werken de meeste diëten niet.
“Dat is eigen aan de mens. Ons hormonaal systeem zorgt ervoor dat we op het gewicht blijven dat we ooit hadden. Daarom konden we ook zo goed gedijen wanneer er minder voedsel voorhanden was. Dat systeem heeft ons ooit geholpen om te overleven, maar in een omgeving waarin er voortdurend voedsel in overvloed is, en dan vooral voedsel waar we sneller dikker van worden, is dat geen interessante eigenschap meer.”
De mens is eigenlijk niet gemaakt om vet te verliezen?
“Daar komt het op neer. Als we minder calorieën innemen, zal het lichaam er alles aan doen om op gewicht te blijven: het rustmetabolisme zal vertragen, waardoor we minder energie verbruiken, en er komt een hormoon vrij dat het brein tot eten aanzet. In normale omstandigheden blijven we door al die processen op ons gewicht. Als we ongewild gewicht verliezen, is dat een alarmsignaal dat er iets mis is.”
Het risico op obesitas zou volgens sommige experts voor 45 tot 65 procent erfelijk bepaald zijn.
“We weten dat bepaalde genen typisch zijn voor mensen met obesitas, maar ook de omgeving speelt een rol. Omdat vele generaties geregeld met voedseltekorten te maken hadden, zijn wij door de jaren heen uitgeselecteerd om zeer zuinig met energie te kunnen omgaan. In een omgeving met een overdaad aan voedsel uit zich dat als obesitas. Het is dus niet omdat obesitas genetisch bepaald is, dat je ertoe veroordeeld bent om zwaarlijvig te worden, of dat er niks aan te doen is.”
Men is ook afgestapt van het idee dat op de voeding letten en bewegen de oplossing is voor iedereen met overgewicht of obesitas. Om gewicht te verliezen, werkt dat namelijk maar bij 10 à 20 procent van die groep.
“Een gezonde voeding en lichaamsbeweging zijn altijd aan te raden, maar de meeste mensen zullen er niet opnieuw mee aan hun gezonde gewicht raken. Ze moeten namelijk opboksen tegen een complex mechanisme van lichamelijke processen. Als je hele biologie geprogrammeerd is om je gewicht op peil te houden, zal dat niet volstaan. De nieuwe medicatie stelt ons in staat om die hormoonbalans net te laten meewerken, waardoor het gewichtsverlies wél behouden blijft.”
NON-STOP ETEN
Dat overgewicht kan worden aangepakt door met medicatie in te grijpen, wordt ook gezien als een bevestiging dat we obesitas wel degelijk als een chronische ziekte moeten behandelen. Minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (Vooruit) benadrukte dat onlangs bij de voorstelling van een actieplan voor obesitas bij kinderen en jongeren.
“Vroeger kregen patiënten het verwijt dat ze niet genoeg wilskracht hadden, maar nu weten we dat het om een verstoord hormonaal evenwicht gaat, waar ze zelf geen vat op hebben.”
De Amerikaanse Academie van Kinderartsen (AAP) pleit voor een proactieve aanpak waarbij kinderen met overgewicht sneller naar levensstijlprogramma’s worden verwezen, indien nodig aangevuld met maagchirurgie of afslankmedicatie. Ziet u die aanpak naar hier overwaaien?
“Waar ik bevreesd voor ben, is dat we obesitas gaan overmedicaliseren. We hebben soms de neiging om alles op te lossen met een geneesmiddel. Om te voorkomen dat mensen overgewicht krijgen, moeten we vooral nadenken over de herinrichting van de samenleving. Die moeten we zo organiseren dat we er makkelijker een gezonde levensstijl op na kunnen houden. Dat wil zeggen dat mensen genoeg tijd moeten hebben om aan sport te doen, en dat er voldoende infrastructuur is om te kunnen bewegen of met de fiets naar het werk te gaan. Dat er genoeg wandelpaden en -gebieden zijn, en een ruim aanbod van goedkope groenten. Zo voorkom je dat mensen te zwaar worden en dat zeer lastig te winnen gevecht met het metabolisme moeten aangaan. We eten ook steeds meer de hele dag door en gaan niet meer met anderen aan tafel zitten. Dat is niet goed voor je gewicht, en ook niet voor je mentale welzijn.
“Ik ben blij dat men eindelijk expliciet zegt dat het geen probleem van wilskracht is, maar we moeten toch oppassen dat we het niet willens nillens met medicatie of chirurgie oplossen, omdat obesitas het gevolg kan zijn van allerlei factoren. Die kilo’s zijn er niet van de ene op de andere dag aan gevlogen. Vaak zaten die mensen in een lastige periode in hun leven waarin ze overspoeld werden door besognes van financiële, relationele of andere aard en merkten ze niet dat ze zichzelf verwaarloosden. Ik denk dat we een zorgende maatschappij nodig hebben waarin iedereen wat meer tijd heeft en zichzelf niet non-stop voorbijholt.”
Kunnen geneesmiddelen als Ozempic en aanverwante medicijnen een oplossing zijn voor de globale obesitasepidemie?
“We gaan toch geen vier miljard mensen wekelijks een spuitje geven zodat ze op gewicht blijven? We zullen iets anders moeten ondernemen om ervoor te zorgen dat mensen niet obees worden. Nu lopen we achter de feiten aan.
“We hebben te lang gezegd dat het de schuld van de patiënt was. Daarom zochten we niet naar andere oorzaken. Nu we bij toeval hebben achterhaald dat obesitas misschien meer met hormonen te maken heeft dan met het gedrag, moeten we ook bekijken welke chemische stoffen in het milieu een rol spelen, en wat we daaraan kunnen doen. We moeten vooral niet denken dat het probleem is opgelost met die geneesmiddelen.”
Bij wetenschappers is er in ieder geval hernieuwde aandacht voor het mogelijke verband tussen chemische stoffen en obesitas. Het gaat dan om weekmakers, vlamvertragers en pfas, maar ook om artificiële zoetstoffen.
“Dat zijn de zogenaamde hormoonverstoorders, stoffen die in het milieu terechtgekomen zijn of waarmee we via allerlei gebruiksvoorwerpen in aanraking komen, en die een effect hebben op onze hormonale balans.
“Er is ook veel aandacht voor het microbioom, onze darmflora. Er worden royaal antibiotica aan veevoeder toegevoegd en die komen uiteindelijk in ons lichaam terecht. Mogelijk hebben die een negatief effect op het microbioom en de rol die dat speelt bij obesitas. In de VS krijgen kippen zelfs oestrogeen en groeihormoon. Als je dat vlees consumeert, krijg je pure hormonen binnen. Dat dat niet gunstig is voor de hormoonbalans, hoef ik je niet te vertellen. In Europa is het gebruik daarvan gelukkig verboden.”
Voor de farma lijkt die nieuwe generatie vermageringsmiddelen alvast een goudmijn.
“Het is nog maar de vraag of ze dat echt zijn. Nu verdienen farmabedrijven schatten met medicatie voor ziekten die het gevolg zijn van overgewicht en obesitas. Als ze straks geen cholesterol- en bloeddrukverlagers en insulines meer kunnen slijten, zal hun dat een pak geld kosten.
“Ik heb de indruk dat men zich blindstaart op de enorme winsten die die medicatie kan opleveren, en uit het oog verliest hoeveel obesitas en aanverwante ziekten de samenleving nu kosten. Men schat dat het om 3 procent van het bnp gaat (volgens cijfers van Sciensano zo’n 4,5 miljard euro per jaar, red.). Het lijkt me veel logischer en goedkoper om obesitas vroeger te behandelen, vóór ze tot allerlei aandoeningen leidt.
“We hebben het nog altijd moeilijk om obesitas als een ziekte te zien, terwijl de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ze in 1947 al als ziekte heeft erkend. En in de jaren 90 heeft ze obesitas een zeer zorgwekkende epidemie genoemd: het is een ernstige aandoening die tot diabetes type 2, maar ook tot hart- en vaatziekten, allerlei kankers en hoge bloeddruk kan leiden. Sindsdien is er amper vooruitgang geboekt in de behandeling van zwaarlijvigheid. Voor obesitaspatiënten is het een dagelijks gevecht. Ga maar kijken naar The Whale (een film over een man met zware obesitas, red.). Het kan je leven om zeep helpen.”
© Humo
Afvallen met een medicijn tegen diabetes? 'Je moet ook iets aan je levensstijl doen, anders heeft het weinig nut' - De Morgen
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99584528-8181d4.jpg)
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2023%2F04%2Fexotische-vrucht-huid-ouderdomsproces-.jpg)
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2023%2F04%2FRamboetan-antirimpel-vrucht-Azie%CC%88-.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99724426-d1ed06.jpg)
Reageer op artikel:
Deze vrucht blijkt ‘geheim’ anti-rimpelwonder én heeft meer gezondheidsvoordelen