N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Alina Chan | moleculair bioloog De vraag waar SARS-CoV-2 vandaan kwam, is nog altijd onbeantwoord. „Van lieverlee werd ik meer en meer in het mysterie meegesleept.”
De wereld heeft recht op de waarheid. Met die eenvoudige zin eindigen moleculair bioloog Alina Chan en wetenschapsjournalist Matt Ridley hun onlangs verschenen boek Viral, over de zoektocht naar de oorsprong van het coronavirus dat de wereld al twee jaar in de greep houdt. De hamvraag: was het een virus dat op een natuurlijke manier vanuit dieren oversprong op de mens of was het een virus dat ontsnapte uit een laboratorium van het Wuhan Institute of Virology? Die vraag is nog altijd onbeantwoord.
„Matt Ridley en ik neigen het sterkst naar de lableak”, zegt Alina Chan in een Zoomgesprek vanachter haar keukentafel, „maar in ons boek zeggen we niet dat we het zeker weten – dat weet niemand. We leggen alle wetenschappelijke aanwijzingen op tafel, zo goed als we kunnen, zowel voor het natuurlijke scenario als het lableakscenario. En dan zeggen we: beslis zelf maar.”
Chan raakte anderhalf jaar geleden als relatieve buitenstaander verzeild in het debat rond de oorsprong van SARS-CoV-2. „Van lieverlee werd ik meer en meer in het mysterie meegesleept”, vertelt ze.
Het begon toen ze begin 2020 vanwege de eerste coronamaatregelen thuis kwam te zitten. Met niets om handen, aan dezelfde keukentafel waar ze nu zit. „Als wetenschapper – ik ben postdoc bij het Broad Institute van MIT en Harvard – wilde ik een bijdrage leveren in de strijd tegen de pandemie. Samen met bevriende collega’s bekeek ik of we de biologie van het virus konden onderzoeken, maar we kwamen er al snel achter dat er niet genoeg data was.”
Toen werd Chans aandacht getrokken door een nieuwsbericht waarin stond dat het nieuwe SARS2-virus genetisch heel stabiel was. „Dat was een opmerkelijk verschil met het eerste sarsvirus destijds. Dit nieuwe virus leek, toen het voor het eerst werd waargenomen in Wuhan, al aangepast op menselijke infectie en transmissie.”
Die conclusie was ook de kern van een wetenschappelijke voorpublicatie (een preprint) van hen. Chan groeide al snel uit tot boegbeeld van de lableaktheorie. Aanvankelijk werd dat scenario weggezet als een wilde complottheorie, maar geleidelijk is het uitgegroeid tot een hypothese die serieuze wetenschappelijke aandacht verdient. Steeds groter werd het onderbuikgevoel dat er iets te verbergen was in deze kwestie. In hun boek rijgen Chan en Ridley de losse elementen aan elkaar, op basis waarvan zij dus naar lableak neigen.
Samen een boek schrijven deden ze vanwege de coronamaatregelen op afstand, ieder aan één kant van de Atlantische Oceaan. Pas toen het boek gedrukt was, begin november, kregen Chan en Ridley de kans elkaar voor het eerst in levenden lijve te ontmoeten.
Een lableak of een natuurlijke oversprong hoeven elkaar toch niet uit te sluiten?
„Ja, je hebt gelijk. Er zit overlap tussen. Mensen kunnen besmet zijn geraakt tijdens de handel in wilde dieren of mijnbouwwerkzaamheden, wanneer ze dicht in de buurt kwamen van vleermuizen of andere dieren die de besmetting bij zich droegen. Maar een lableak kan ook inhouden dat een onderzoeker in het veld monsters verzamelde en daarbij geïnfecteerd raakte en zo het virus naar Wuhan meebracht. Of onderzoekers kunnen het virus hebben meegebracht naar het lab voor experimenten, waarbij ze misschien wat kleine veranderingen aanbrachten, waarna ze zelf geïnfecteerd raakten.”
Zo ver ik kan zien is niemand over de schreef gegaan om biologische wapens te maken
Waarom vind je handel in wilde dieren als bron niet waarschijnlijk?
„Nota bene het Wuhan Institute of Virology en de EcoHealth Alliance hebben naar dit soort virussen gezocht sinds de eerst sarsuitbraak. Daarbij hebben ze de hot zones gelokaliseerd, plaatsen waar het virus [vanuit vleermuizen] potentieel kan overspringen. Dat waren Zuid-China en nog een paar landen in Zuidoost-Azië, zoals Laos en Myanmar. Daar was een overdrachtsrisico. Maar de virologen hadden nooit verwacht dat het virus in Centraal-China zou uitbreken, duizenden kilometers verderop.
„Ondertussen zijn er in tienduizenden bemonsterde dieren uit de handel in wilde dieren – elke soort die je maar kunt bedenken – slechts drie coronavirussen bij schubdieren gevonden. Slechts drie! Voor het overige zijn deze coronavirussen alleen gezien bij wilde vleermuizen in grotten en mijnen. Dat zijn nou niet de plaatsen waar mensen in groten getale komen. Maar wel de wetenschappers op jacht naar virussen. Bij sommige veldexpedities van de EcoHealth Alliance droegen de onderzoekers niet eens een mondkapje. Dat lees je bijvoorbeeld ook in het boek Spillover van David Quammen. Hij vraagt ze waarom ze geen beschermingsmiddelen dragen. De man die de expeditie leidt zegt: het is als het dragen van een autogordel, vandaag hebben we het niet nodig.”
Is het überhaupt wel verstandig deze situaties op te zoeken, ook al is het in dienst van de wetenschap?
„Het is denk ik niet meer tegen te houden. Nu dit soort virusjagen zo prestigieus is geworden, en zo makkelijk te publiceren in toptijdschriften, ga je onderzoekers in de hele wereld er niet meer van afhouden. Daarom is de belangrijker vraag: hoe kunnen we het op een veilige en transparante manier doen? Zodat we meteen op de hoogte zijn wanneer er een uitbraak ontstaat door deze onderzoeksactiviteiten. Zodat we niet meer belanden in een grote dramatische confrontatie tussen twee wereldmachten en geruzie onder wetenschappers.”
Kan SARS-CoV-2 bedoeld zijn als biologisch wapen?
„Nee, daar heb ik geen enkele aanwijzing voor gezien. Het is wel zo dat China, de VS en nog een heleboel andere landen grote interesse hebben in dual use-onderzoek, dat gebruikt kan worden voor civiele én militaire toepassingen. Deze overheden zijn zeer geïnteresseerd in het verzamelen van alle mogelijke virussen om ze te bestuderen. Maar zo ver ik kan zien is niemand over de schreef gegaan om biologische wapens te maken.”
De gerecombineerde virussen testten ze in allerlei cellen, waaronder menselijke
Welk feit zou jou alsnog kunnen overtuigen van een puur natuurlijke origine van het virus?
„Ik weet niet wat mij vandaag nog zou overtuigen, want er is al zoveel tijd verstreken sinds deze uitbraak begon. Het is voor mij best opzienbarend dat uitgerekend in de stad waar de beste expertise ter wereld is op het gebied van het traceren van sarsachtige uitbraken, ze er niet in slaagden de bron van het virus op te sporen.”
Geheimzinnigheid rond dit onderzoek lijkt al te bestaan lang voordat de epidemie begon, waarom?
„Elk laboratorium kan heel erg beschermend zijn over wat ze weten of ontdekt hebben. Soms willen ze het bewaren voor een grote publicatie, of soms ervaren ze niet de plicht hun kennis te delen met anderen. Zelfs terwijl er een internationale afspraak is dat een uitbraak zo snel mogelijk gemeld wordt aan de WHO.
„Het Wuhan Institute of Virology was bezig met het opbouwen van een databank voor het Global Virome Project. Daarin worden alle virussen ter wereld verzameld, met als doel om toekomstige uitbraken beter te voorspellen en er adequaat op te reageren. Maar toen de pandemie uitbrak, werd de hele dataset offline gehaald. Dit project, waarin al die miljoenen dollars waren gestoken, had dus ineens geen enkele waarde meer.”
„Daarnaast maakten ze in het lab compleet nieuwe sarsachtige virussen, gebaseerd op de genetische sequenties die ze in de natuur vonden. De gerecombineerde virussen testten ze in allerlei cellen, waaronder menselijke. Ze deden er proeven mee in gehumaniseerde muizen, muizen met een menselijke ACE-2-receptor op hun cellen. Veel van de resultaten daarvan zijn niet gepubliceerd.”
Deze saga heeft ervoor gezorgd dat heel wat wetenschappers meer onder vuur zijn komen te liggen dan ze zich ooit hadden kunnen voorstellen
Tijdens de pandemie kwam cruciale informatie vrij laat en soms onvolledig naar buiten. Hoe zouden we dat kunnen verbeteren?
„Laten we voortaan iedere uitbraak behandelen alsof het een pandemie zou kunnen worden. Wees zo transparant als mogelijk. Nieuwe gegevens moeten onmiddellijk als preprint online worden gezet, zodat de rest van de wereld erop kan reageren.
„Als dat in het begin zo gedaan was, dan had de wereld twee weken eerder kunnen weten dat het virus van mens op mens overgedragen kon worden. En dat het zich kan verspreiden via mensen die nog geen ziekteverschijnselen hebben. Stel je voor dat we die cruciale informatie al hadden begin januari, dan zou deze pandemie heel anders verlopen zijn.
„Hetzelfde deed zich voor met het genoom van dit virus. Zonder deze genetische data kun je geen diagnostische tests maken, en geen vaccins. We weten dat China al op 27 december 2019 het virusgenoom in handen had, en het werd pas met de wereld gedeeld op 11 januari 2020. Ondertussen was China zelf al in de eerste week van januari bezig contracten uit te delen aan diagnostische bedrijven en werden voorbereidingen getroffen om de vaccinproductie op oorlogssterkte te brengen. Ik vind dat echt onacceptabel!”
Maar hoe creëer je meer openheid?
„Er moet een nieuw internationaal pandemie-verdrag komen. Daarin moet afgesproken worden wat een land moet doen in de eerste dagen van een nieuwe uitbraak. Er zou een protocol moeten komen waarbinnen elk land één expert kan benoemen, die erop af gestuurd kan worden om zo’n uitbraak te onderzoeken op dag nul. Dat klinkt misschien wat extreem, maar als je kijkt naar hoeveel honderden miljoenen er nu getroffen zijn door dit virus, dan is het maar een kleine prijs die je moet betalen.”
Je wordt ook bedreigd, hoe ga je daarmee om?
„Ik wil niet dat mensen mij zien als damsel in distress. Ja ik zit misschien in de rats, maar ik ben ook zeer vastberaden. Deze hele pandemiesaga heeft ervoor gezorgd dat heel wat wetenschappers meer onder vuur zijn komen te liggen dan ze zich ooit hadden kunnen voorstellen. Ze zijn ineens Twitter-beroemdheden of publieke figuren geworden en daarmee komt helaas ook veel haat los. Als je iets wilt doen dat impact heeft – als je boodschappen wilt sturen over volksgezondheid, vaccins of de bron van het virus – dan moet je hier tegen kunnen.”
Deze pandemie is simpelweg te groot om geen klokkenluiders te hebben
Zal de waarheid ooit nog boven tafel komen?
„Ik ben daar redelijk optimistisch over. We leven in een tijd dat er overal informatie wordt bewaard. Iedereen heeft een mobiele telefoon waarmee foto’s kunnen worden gemaakt, e-mails en telefoongesprekken blijven bewaard. Als je iets wilt vastleggen is dat supermakkelijk, zet het op een schijf en verstop het in een kussensloop ofzo.
„Deze pandemie is simpelweg te groot om geen klokkenluiders te hebben. Het kan misschien nog tien jaar duren voordat ze zich veilig genoeg voelen om aan de bel te trekken. We hebben dat vaker gezien bij andere massale uitbraken, zoals het antrax-lek uit een laboratorium in de Sovjet-Unie, waarvan we pas decennia later hoorden wat er echt was gebeurd, nadat er een ander regime was gekomen.
„Ondertussen zijn er nog steeds heel veel dingen die we vandaag nog kunnen onderzoeken zonder toegang te hebben tot China. Want China is geen afgesloten zwarte doos. In de eerste dagen van de pandemie en de maanden vlak daarvoor, zijn er tienduizenden berichten verzonden naar allerlei mensen over de hele wereld. Dus we moeten systematisch al die mensen uitvragen die kleine stukjes van de puzzel in handen kunnen hebben.
Kwam het coronavirus uit een lab? Alina Chan heeft een vermoeden - NRC
Read More
No comments:
Post a Comment